Hitta armenierna i Centralamerika

San Pedro Sula, Honduras - Förekomsten av en liten by på Atlanten stränderna kallas Nueva Armenien (New Armenien) är en kuriositet. Det ligger ungefär trettio minuter kör från La Ceiba, den tredje största staden i Honduras. Det är en garínagu gemenskap. De är en blandning av Arawakiska (ursprungliga invånarna i Karibiska öarna) och ättlingar till afrikanska slavar i brittiska Västindien deporterats från St Vincent Island i slutet av sjuttonhundratalet. De är kända som garifuna, som är namnet på deras språk.
Det finns också andra områden i Salvador som har namn med anknytning till Armenien och armenier. I El Salvador, det är en kommun i Sonsonate distriktet kallas Armenien. Det är beläget nordväst om San Salvador, nära Stilla havet. Den har sin egen webbplats. En gård kallas Armenien Lorena bör nämnas också. Det ligger i San Rafael Pie de la Cuesta, San Marcos, Guatemala, och är välkänt för sina vattenfall av La Trinidad.
Det är inte klart hur och varför dessa tre platser fick sina namn.
Centralamerika är en av de minst befolkade områdena i den armeniska diasporan. Enligt en artikel från Wikipedia 30 till 40 ättlingar armenier bor i Costa Rica, från 20 till 50 i Guatemala, och 10 till 20 i Nicaragua. El Salvador är inte nämns, inte heller är Panama. Papperet anger att cirka 900 armenier bor i Honduras, men nämner inga källor. Dessa siffror kan ifrågasättas.
Armenierna i Honduras hade lite glädje under 2007. Marathon vann fotbolls mästerskapet i första divisionen trots svårigheter i hela turneringen. Manuel Keosseian ledde laget. Detta tekniker född i Uruguay anställdes under 2006.
Jag har hört två andra armenier.
Den första var genom att läsa tidningen som fungerar som en officiell turistguide, kallas Honduras Tips. Detta sägs att "en amerikansk-armeniska ägde en bra restaurang" som ligger nära La Ceiba, Sambo Creek. Jag gick till den platsen en varm eftermiddag 2006. Jag fick veta att verksamheten såldes, men ägaren fortfarande levde där. Alla kände honom.
När jag förklarade anledningen till mitt besök, var han mycket snäll mot mig. Han var en man i 60-årsåldern som talade bara engelska. Frågade han mitt namn. När jag sa Bedrossian, blev han upprörd och utropade: "Det är mitt efternamn!" Han berättade att han var 50 procent armeniska av blod, och visste inte andra landsmän i Honduras. Jag återvände 2007 för att besöka honom. Jag fick beskedet att han hade återvänt till Amerika för att permanent bosätta sig där.
Det andra fallet gäller en äldre kvinna som hade dött för länge sedan. Tydligen hennes barn bor fortfarande i Honduras, men har någon anknytning med armenier.
Kanske finns det en tredje person. I september 2007 nämnde tidningen La Prensa i sitt sociala sektion en viss Manassarians. Trots "s" på slutet, lät som ett armeniskt namn. Byråkrater förändrats ibland efternamn invandrare när de anlände till landet. Detta kunde ha varit ett av fallen. Jag skrev till reportern frågar honom om Manassarians, men jag fick inget svar.
Många av de mäktigaste familjerna i Honduras är kristna av palestinskt ursprung. De kom till den norra kusten i det tidiga nittonhundratalet. Inte bara armenierna drabbades av det osmanska oket och förföljelse, många greker och araber gjorde också. De flydde landet eller drevs bort. De anlände med turkiska dokument. Därför, här, som i Argentina, är de kallas turkar. Emellertid kom de palestinier huvudsakligen från Betlehem och Jerusalem, och ingen av dem vill att förväxlas med sina förtryckare.
Förutom Honduras, fast många palestinier i El Salvador. Det är anmärkningsvärt att både den tidigare ordföranden för det syster nation, var Elías Antonio Saca, som den bortgångne oppositionsledaren Schafik Jorge Handal, med palestinskt ursprung. Palestinierna migrerade också en masse för att Nicaragua med turkiskt pass. Dessa invandrare har integrerats i det sociala och näringslivet så framgångsrikt att i Nicaragua finns ett uttryck "Det finns inga fattiga turkar."
Men tillbaka till armenierna i Centralamerika. Ramon Gurdian, en av ättlingarna armenierna i Nicaragua, är marknadschef för ett stort företag i Guatemala. Enligt honom kom några unga armenier i slutet av artonhundratalet till Nicaragua och gjort historia. Bröderna Santos och Gurdian Castulo bosatte sig i Nicaragua, medan den tredje, en kusin (Arthur? Vergilius?) Emigrerade till Costa Rica.
Den Ortiz Gurdian familj är en av de viktigaste ekonomiska grupper i regionen. År 1996 grundade Ramiro Mayorga Ortiz och Patricia Gurdian prestigefyllda Gurdian Ortiz stiftelse som är avsett att stödja hälsa och kultur. Museet Stiftelsen har i León, Nicaragua. Där frågade jag om ursprung Gurdians. Guiden förnekade kategoriskt deras armeniskt ursprung. Bekräftade dock Ramon Gurdian att bröderna och deras kusin kom till Centralamerika från landet av "sten kors" och berget Ararat.
Under 2006, besöker Guatemala i en av de största dagstidningar i landet kom jag över en mycket intressant intervju med Samuel Berberian, dekanus vid den teologiska fakulteten på Universidad Panamericana. Denna framstående teolog, född i Argentina, uttryckt mycket djupgående och originella tankar. Han påminde mig om att den kristna tron för vårt folk är mycket mer än en tradition: det är en del av dess väsen. I 301 Armenien blev det första landet att erkänna kristendomen som officiell religion. Dess historia, full av martyrer, förföljelser och folkmord, har visat att orubbliga tro på människorna i Jesus Kristus. Dean Berberian är ofta av olika media som en auktoritet i etik.
Det finns ingen organiserad armeniska samfundet i Centralamerika. Ändå finns det människor som Keosseian, Gurdian och Berberian som gör historien. Ramon Gurdian uppskattar att det finns cirka 150 armenier i Costa Rica, minst 300 i Nicaragua, 15 i Guatemala, 20 eller 30 i El Salvador. Det senare var bosatt Edgardo Surenian, evangelisk pastor och hans familj som nyligen åkte tillbaka till Argentina.

Läs originalet på Engelska.

Skandalöst schlagerefterskalv i Azerbajdzjan

D.N

AZNAVOUR: They Fell - Ils sont Tombés

flight nr 7908

Caspian airplane flight nr 7908 crash near the village of Jannatabad, outside the city of Qazvin, around 120 km northwest of Tehran in Iran, Wednesday, July 15, 2009. The Caspian Airlines plane cra...

Mikheil Saakashvili i Jerevan

Under Mikheil Saakashvili två dagar långa besök i Armenien,protesterade många framför den hottel som han befann sig. Man krävde att ta itu med de frågor som rör behandling av den armeniska befolkningen i Javakhk av georgiska myndigheter.

Krav som att ge armeniska kyrkans rättsliga ställning, avslutar Georgification av armeniska kyrkor, ett slut på hoten mot armenierna från olika nationella och statliga myndigheter och respektera de rättigheter Javakhk armenier som georgiska medborgare. Andra krav även reformer inom utbildning, inrättande av det armeniska, georgiska universitet och ett stopp för arresteringar av armeniska verksamhet i området.

Keeping Armenien Alive av kapitalet i Sudan Genom Sudan

"Om armenierna är att vara stora då de har att be, säger fader Gabriel Sargsyan. "Så länge det finns en Armeniska vänster, kommer det att finnas en kyrka." Kanske, men bara en handfull av de 50 eller så armenier kvar i Khartoum har satt upp för mässa - som hölls på kvällen, eftersom söndag är en arbetsdag i huvudstaden huvudsakligen muslimska Sudan. Efter gudstjänsten, den lilla gruppen sitter på verandan i St Gregory Armeniska kyrkan, drinking söt kaffe och komma ihåg de dagar då kyrkbänkarna brukade vara full.
Trots Khartoum regeringen med "Islamized" norra delen av landet genom införandet av Sharialagarna finns ingen känsla av religiös förföljelse här på St Gregory's. Ledarna för de armeniska och angränsande etiopiska ortodoxa kyrkor säger att de känner sig säkra i Khartoum och att förföljelsen av katoliker och protestanter från södra Sudan är en produkt av landets nordliga och sydliga maktkamp - den lilla ortodoxa kristna samfund utgör något hot mot övervägande muslimska regeringen. "Vi respekterar lagen i det land och hålla sig borta från trubbel, säger Eyasu Tadele, en tjänsteman från Khartoum's etiopiska ortodoxa kyrkan.

Den etiopiska kyrkan, i själva verket biljettpriser något bättre än sina armeniska granne, locka en flod av troende varje söndag. Det kan vara en produkt av skiftande mönster för invandring. Många armenier kom till Sudan som flyktingar från massmord i Turkiet som inleddes 1915, medan en andra våg av invandrare kom på 1950-talet, söker möjligheter i de nya oberoende land. St Gregory's öppnade sina dörrar i 1957 och på sin höjdpunkt, församlingen var 2000 starkt. Men många har sedan vänster på jakt efter möjligheter i Europa och Nordamerika, medan den etiopiska utlandsstationerade samfundet i Sudan har stadigt ökat. "Först de kom på grund av den politiska krisen och nu på grund av ekonomiska skäl, säger Tadele.
Så mycket som han uppskattar företaget av hans kristna grannar, fader Gabriel är bekymrad över att flera armenier har gift etiopiska kristna och kopter, producerar barn som undervisas arabiska eller Amhariska stället armeniska. "När en person slutar tala armeniska, vår diasporan är förlorat, säger han. Det är därför som han arbetar hårt för att återuppväcka den gamla kyrkan i skolan att lära armeniska språket, men med rikare medlemmar i en gemenskap med emigrerade han kämpar för att hitta de nödvändiga medlen. Fler familjer som överväger att lämna av rädsla för en ny säsong av instabilitet som nedfallet från internationell arresteringsorder anklagar president Omar al-Bashir för krigsförbrytelser i Darfur. Endast ett fåtal barn kvar på skolan, men Fader Gabriel skulle gärna lära ännu bara en student. "Armenien liv genom vårt språk, säger han.
En sudanesiska armeniska som påstår att han aldrig kommer att lämna är Jeriar Homer Charles Bozadjian vars familjehistoria i Sudan går tillbaka 100 år. Bozadjian driver en restaurang kallad Big Bite i Khartoum. "Jag har aldrig sett Armenien, säger han. "Sudan är mitt hem."
Trots införandet av Sharialagarna "Det är inte som Saudiarabien, säger Wafaa Babikier, som studerar Management vid Ahfad universitet för kvinnor i Omdurman staden. "Flickor har friheten att göra allt." Inte alla svar uppmaningen till bön, kvinnor köra bil och delta co-ed universiteten och de fler än män i många kontor och utbildningsinstitutioner. Andra, som Alfred Taban, redaktör för Khartoum Monitor, INVÄNDNING, varning att bakom fasaden av tolerans är ett mer hårda kärnan islamistiska utsikter. "En utlänning skulle inte varsel, säger han. Taban påstår sig ha varit vispad för dricker alkohol i en traditionell toast vid födseln av en släktings son.
Men Bozadjian aggressivt försvarar sitt hemland är mångfald. "Sudan är ett unikt land, säger han. "Muslimer bidragit till att bygga denna kyrka." Men andra notera att många armenier kvar Sudan efter deras egenskaper konfiskerades under den radikala regimen president Jaafar Nimeiri under 1970-talet. Elizabeth Jinjinian, en 70-årig affärskvinna, påminner om hur marken i Armeniska klubben togs bort när samhället började krympa, "Vi brukade ha många bollar, picknick och man."
Ofta lockas att gå med sina söner i London eller New York, Jinjinian varit på att köra henne små kosmetika, som har överlevt flera år av krig och sanktioner. "Export och import torkat upp, säger hon. "Vi var tvungna att få varor till landet i resväskor."
Trots återhämtningsförmågan i många av EU: s veteraner, ansträngningar Fader Gabriel att upprätthålla sin kultur i det här hörnet av armeniska diasporan ansikte montering odds. Faktum är att prästen själv planeras att lämna snart, eftersom samhället inte längre har medel för att stödja honom. Han hoppas att någon i samhället kommer steg framåt för att köra sin skola. "Om du har en skola, din nation som är på gång, säger han.
Det kollektiva minnet av fasor 1915 får de starkaste faktorn för att upprätthålla EU: s identitet. På dammiga kyrka VERANDA, Jinjinian animatedly berättar historien om hennes mor fly från Turkiet efter hennes farföräldrar dödades. "Hon var vid dressmakers så hon kunde räddas." Hennes berättelse är väl kända för congregants, men alla lyssnar respektfullt som en varm bris vaktmästare i en varm sommar.

Originalet på Engelska:

Tuesday, Jun. 09, 2009
Keeping Armenia Alive in the Capital of Sudan
By Sudan

"If Armenians are to be great then they have to pray," says Father Gabriel Sargsyan. "As long as there is one Armenian left, there will be a church." Perhaps, but only a handful of the 50 or so Armenians left in Khartoum have turned up for mass — held in the evening, because Sunday is a working day in the capital of predominantly Muslim Sudan. After the service, the small group sits on the porch of the St. Gregory Armenian Church, sipping sugary coffee and remembering the days when the pews used to be full.

Despite the Khartoum government having 'Islamized' the north of the country through the imposition of Shari'a law, there is no sense of religious persecution here at St. Gregory's. Leaders of the Armenian and the neighboring Ethiopian Orthodox churches say they feel safe in Khartoum, and that the persecution of Catholics and Protestants from southern Sudan is a product of the country's north-south power struggle — the small Orthodox Christian communities pose no threat to the predominantly Muslim government. "We respect the law of the land and stay out of trouble," says Eyasu Tadele, an official of Khartoum's Ethiopian Orthodox Church. (See pictures of Darfur.)

The Ethiopian Church, in fact, fares somewhat better than its Armenian neighbor, attracting a flood of worshippers every Sunday. That may be a product of shifting patterns of immigration. Many Armenians came to Sudan as refugees from the mass murder in Turkey that began in 1915, while a second wave of immigrants arrived in the 1950s, seeking opportunities in the newly independent country. St. Gregory's opened its doors in 1957, and at its peak, the congregation was 2,000 strong. But many have since left in search of opportunity in Europe and North America, while the Ethiopian expatriate community in Sudan has steadily grown. "First they were coming because of the political crisis and now because of economic reasons," says Tadele.

As much as he appreciates the company of his Christian neighbors, Father Gabriel is concerned that several Armenians have married Ethiopian Christians and Copts, producing children who are taught Arabic or Amharic rather than Armenian. "When one person stops speaking Armenian, our Diaspora is lost," he says. That's why he's working hard to resuscitate the old church school to teach the Armenian language, although with wealthier members of the community having emigrated, he struggles to find the necessary funds. More families are contemplating leaving for fear of a new season of instability as fallout from the international arrest warrant accusing President Omar al-Bashir of war crimes in Darfur. Only a few children remain at the school, but Father Gabriel would be happy to teach even just one student. "Armenia lives through our language," he says.

One Sudanese Armenian who claims he will never leave is Jeriar Homer Charles Bozadjian, whose family history in Sudan dates back 100 years. Bozadjian runs a restaurant called Big Bite in Khartoum. "I have never seen Armenia," he says. "Sudan is my home."

Despite the imposition of Shari'a law, "This is not like Saudi Arabia," says Wafaa Babikier, who studies Management at Ahfad University for Women in Omdurman city. "Girls have the freedom to do everything." Not everyone answers the call to prayer; women drive cars and attend co-ed universities; and they outnumber men in many offices and educational institutions. Others, like Alfred Taban, editor of the Khartoum Monitor, demur, warning that behind the facade of tolerance is a more hard-core Islamist outlook. "A foreigner would not notice," he says. Taban claims to have been whipped for drinking alcohol in a traditional toast at the birth of a relative's son.

But Bozadjian aggressively defends his homeland's plurality. "Sudan is a unique country," he says. "Muslims helped to build this church." But others note that many Armenians left Sudan after their properties were confiscated under the radical regime of President Jaafar Nimeiri during the 1970s. Elizabeth Jinjinian, a 70-year-old businesswoman, recalls how the land of the Armenian club was taken away when the community began to shrink, "We used to have many balls, picnics and parties."

Often tempted to join her sons in London or New York, Jinjinian has stayed on to run her small cosmetics business, which has survived years of war and sanctions. "Exports and imports dried up," she says. "We had to get goods into the country in suitcases."

Despite the resilience of many of the community's veterans, the efforts of Father Gabriel to sustain his culture in this corner of the Armenian Diaspora face mounting odds. Indeed, the priest himself is slated to leave soon, because the community no longer has the funds to support him. He hopes someone in the community will step forward to run his school. "If you have a school, your nation is going on," he says.

The collective memory of the horrors of 1915 may be the most powerful factor in sustaining the community's identity. On the dusty church verandah, Jinjinian animatedly narrates the tale of her mother's escape from Turkey after her grandparents were killed. "She was at the dressmakers so she was saved." Her tale is well known to the congregants, but everyone listens respectfully as a warm breeze ushers in another hot summer.

Fader Gabriel Sargsyan

Det Armeniska folkmordet

Publicerad: 2009-06-02, Uppdaterad: 2009-06-02 Nyligen släpptes den första engelska översättningen av Grigoris Balakians personliga memoarer av det armeniska folkmordet som ägde rum under 1915-1918, med titeln "Hai Koghkotan", eller "Den armeniska golgatan", som ursprungligen publicerades i Wien 1922, men som nu presenteras på en lättillgänglig och elegant engelska av sonsonen och professorn Peter Balakian med hjälp av kollegorna, Anahid Yeremian och Aris Sevag.

Läs Artikel

Sur Sarkozy nobbar Sverige

 

Rapport    Publicerad 29 maj 2009 - 10:36
Uppdaterad 29 maj 2009 - 13:56
Frankrikes president Nicolas Sarkozy ställer in sitt officiella Sverigebesök nästa vecka som en markering mot Carl Bildt, enligt fransk press.
Den offentliga förklaringen är att Sarkozy inte får sitt pressade schema att gå ihop. Enligt franska medier är det dock en intervju med den svenske utrikesministern i tidningen Le Figaro, där han uttalat sig för ett turkiskt EU-medlemskap, som ska ha fått Sarkozy att ilskna till.
"En allvarlig diplomatisk incident" kallar tidningen Libération det inträffade.
I stället kommer den franska presidenten att besöka Sverige den 3 juli.
Nyheten om det framskjutna besöket spreds från regeringskansliet till svensk press under torsdagseftermiddagen. Även där är schemat förklaringen.
-Det var någon kalenderproblematik, säger Niclas Bengtsson, presschef hos statsminister Fredrik Reinfeldt.

Man bör absolut inte skicka armenier till Azerbajdzjan.

24April_2009 i Nor Jogha Iran

Shah Abbas av Iran förde början av 1600 talet krig mot ostmanska riket. år 1624 samband med sina krigståg passade han på att tvång förflytta en del av armeniska befolkningen från Armenien ned till sin nya huvudstad Isfahan.

24 April in U.S.A

Här är ännu värre kompis!  för att vi har “Carl Bildt”

Carl Bildts Turkietfond har investerat en stor del av sitt kapital i ett företag vars ägare, den turkiska militären, ligger bakom ohyggligt många "försvinnanden" av oppositionella och en lång rad politiska mord sedan mitten av 1990-talet.Car Bildts blodiga aktier

24 April 2009

Klockan 11:00 började armenier samlas vid mynttorget framför Sveriges riksdag . Man  hade bildföreställning och det kom några riksdags ledamöter från Sveriges riksdag. Klokan 20:00 började man att tänd ljus och ceremonin fortsatt till och med 24:00.

 

Besök Armeniska riksförbundet

Ahmadinejad har rätt eller …

LÄS ARTIKEL

Fel! President Ahmadinejad kallade inte Förintelsen ”tvivelaktig” som översättare från farsi till engelska skrev på måndagen. Irans president sade att ”frågan om Förintelsen missbrukas”. FN gick ut med rättelsen igår. LÄS SVD'S ARTIKEL

Den som kastade sin sko mot Bush fick brutna ben och fängelse. Men han som kastade tomat mot President Ahmadinejad fick berömd av medier. Democr …???

April 24 Årsdagen för folkmordet 1915 - kom och tänd ett ljus till offrens minne

Den 24 april 2009 är det 94 år sedan folkmordet i osmanska riket 1915. Ett folkmord vars arv än idag skördar offer. Ett av dem var den armeniska journalisten Hrant Dink som mördades i Istanbul för två år sedan. Anledning var att han talat om folkmordet 1915.

Den 24 april hedrar vi inte bara offren 1915 utan vi tänker även på dem som lider i det samtida Darfur, de som dog i det judiska folkmordet, de som massakrerades i Rwanda och alla människor som liter i olika konflikt runt om i världen.

Datum & tid: Fredag den 24 april 2009.

Kl. 10.00 - 20.00 Utställning med bilder, informationsblad, broschyrer och musik

Kl. 20:00 - 23.00 Tändande av ljus till minne av folkmordets offer

Plats: Mynttorget 1, Stockholm (utanför Sveriges Riksdag).

Beirut, Asharq Al-Awsat

 Källa: Asharg al_Awsat

- MP Hagop Pakradounian av den libanesiska Armeniska Tashnag part [Armeniska revolutionära federationen] var den första libanesiska MP att vinna en plats i parlamentet 2009, efter att vinna Matn distriktet säte obestridda följd av rivaliserande kandidat Nazaret Sabounjian [ före den libanesiska valet]. Pakradounian var snabb att understryka att hans seger inte kommer att påverka Armeniska deltagande i detta val när det gäller att rösta för Fri patriotiska rörelsen [FPM], och för MP Michel Mur.
Detta påstående innebär inte den "galenskap" av politisk anpassning som framgår av libanesiska politiken, som har [nyligen] påverkas de libanesiska armeniska samhället. På kvällen den libanesiska val, de har blivit delaktiga i den politiska konflikten [genom att liera med Hizbollah och FPM, förutom att behålla sina tidigare allians med MP Michel Mur] medan historiskt de bara som en del av makten. Orsaken bakom galenskap sådan politisk tillhörighet beror på de snabba förändringar som skett, som blev scenen i Libanon på huvudet efter den skarpa uppdelningen mellan den 8 mars alliansen och den 14 mars alliansen 2000. Detta [nya] verkligheten tvingat armeniska politiker från deras [historiska] neutralitet och måtta [i libanesiska politiken], och resulterade i Tashnag Party - som representerar majoriteten av armenierna i Libanon - in i SKRUBBA, något de hade länge försökt att undvik. Denna förekommit i den utsträckning som vissa talar om en intensiv kampanj för att påminna medlemmarna i [libanesiska] armeniska diasporan att återvända till [Libanon] och delta i valen för att säkerställa att armenierna inte förlorar sina parlamentariska platser till muslimska kandidater.
Sådana öppna radikala prata började störa tjänstemän i Armeniska ledarskap, särskilt eftersom de är kända för att kontrollera deras parlamentariska blocket, med en våg av lagliga alternativ som gör att armenierna att få sina röster hörda för att stödja Armeniska intressen bland de otaliga samhällen i Libanon . Därför anmärkningar har intensifierats på senare tid när det gäller avslag på vilken typ av armeniska samfundets politiska allianser, något som den armeniska samfundet inte har gjort tidigare, och som Libanon inte är vana vid. Detta arbete är att åstadkomma en omedelbar återgång till det normala efter valet, oavsett den nuvarande politiska allianser. Det finns också en ökad förväntan på utsikterna för återvändande av sekteristiska politik [ie röstar tillsammans sekteristiska linjer].
I detta sammanhang, MP Pakradounian sade: "Vår oro är att återupprätta Libanon till civiliserade [politiska] diskurs från interna konflikter och [militär] mobilization. När det gäller den [politiska] formel som vi upptäckt, det passar oss. Armeniska parlamentsledamöter kommer att välja en [parlamentariska] blocket genom att besluta sig för att armeniska beslut oberoende och neutral, och inte med en person mot en annan. "
Innan bostaden på armeniska synvinkel när det gäller valförbund, måste vi ta en närmare titt på den libanesiska armeniska samhället, vilket är den minsta etnisk minoritet i Libanon. Armenierna har en avgränsad gemenskap eftersom de antas Libanon som sitt hem efter att ha utsatts för massakern i händerna på turkarna under början av nittonhundratalet. De har kunnat bevara sin armeniska nationella och kulturella anknytningar och traditioner [i Libanon]. De fick också möjlighet att bibehålla sin sammanhållning och enighet [i Libanon], och det är som om de inte var tvungna att fly till historisk mark i Armenien. Det är också värt att notera att majoriteten av Libanons armenier kan spåra sitt ursprung till staden Cilicia, som nu finns inom turkiska gränserna. Därför är den libanesiska armeniska samfundet inte ens kan spåra sitt ursprung till den moderna staten Armenien, som endast ett fåtal av barnen har besökt eller återlämnas till. När det gäller de libanesiska områden som den armeniska flyktingar bosatte sig i, de är förort till Bourj Hammoud i östra Beirut, och byn Anjer i Beqaa Valley, för att inte nämna ett antal andra förorter i östra Beirut som Antilyas och jel El Dib.
Bourj Hammoud är det bästa stället att få en klar bild av den libanesiska armeniska samfundet, och omfattningen av dess utveckling under flera generationer i Libanon. När du besöker denna armeniska stadsdelen på 1970-talet var det uppenbart att många vägar och platser hade armeniska namn och var skrivna på armeniska språket. Dessa inkluderar Arax Road [uppkallad efter en Armeniska floden] och Aragats Road [namn efter ett berg i Armenien] samt Camp Marash [uppkallad efter en Armeniska stad] och Camp Sis [namn efter en Armeniska stad]. Idag här distriktet har förändrats och öppnats för araber och utlänningar, och den armeniska karaktär av området inte längre är så utbrett. Restauranger sälja traditionella armeniska köket nu tjäna halal mat. Denna utveckling var en följd av ekonomisk nödvändighet som inte påverkar den äldre befolkningen i Libanon armenier, av vilka några fortfarande inte kan tala arabiska flytande.
Asharq Al-Awsat talade med Gregor, en Armeniska libanesiska bosatt i Bourj Hammoud. "Jag kom till Libanon med min mamma 1939. Vi flydde hit efter de massakrer som utplånats resten av vår familj i Armenien. Jag var ungefär sju år gammal. Vi kom med båt till Latakia [i Syrien], och från det vi reste till Camp Sanjak i Bourj Hammoud. De gav oss remsor av tyg som gillar siktarna [genomsläpplig för vatten] att göra tält med och vi sov på marken för att undvika regnet. Vi levde i dessa tält i sju månader. Efter att de gav oss vass som vi skära göra kåtor och sängar. Vi nedblodade våra händer genom att göra detta. De gav oss fotogen lampor och fat vatten. Vi började odla marken runt omkring oss, och sålde lök och persilja. Vi sov i mitten av myggor och malaria. När en storm skulle komma, regn skulle hälla ner och golv våra kåtor. Jag kommer ihåg att höra ljudet av kvinnor varna varandra för att se upp för barnen så att de inte skulle sopas bort av vattnet. Nästa dag skulle vi kontrollera och se vad översvämningarna hade transporteras bort. "
Gregor kunde inte hålla tillbaka sina tårar när han talade om detta lidande. Han fortsatte och sade Asharq Al-Awsat, "När jag var femton, jag bestämde mig för att börja arbeta för att hjälpa min mamma som stickade väskor. Jag slutat skolan, trots hennes invändning, och började arbeta på ett silver fabriken som jag fått två libanesiska pounds en vecka. "
Gregor berättade Asharq Al-Awsat att han inte vill glömma sitt ursprung, säger: "Vårt blod är armeniska. Men vi är libanesiska armeniska. Vi vill inte leva i Armenien - som vissa människor säger att vi gör - vi vill bara leva i Libanon. "Gregor motiverar Tashnag allians med Hizbollah och Michel Aoun är förändring och reform parlamentariska blocket med att säga att" [Det] eftersom de stora fiskar äter små fiskar. Jag stöder allians av Tashnag parti med Hizbollah och General Michel Aoun. Vi vill fortsätta att vara en stor fisk i Libanon. Vi vill inte bli ett mål för andra [libanesiska politiska] befogenheter. Om det inte vore för denna allians skulle vi ha varit öppen för attack som den som ägde rum mot oss den 7 maj 2008. "
Precis som Gregor, de flesta andra libanesiska armenierna att Asharq Al-Awsat talade med deklarerat sitt stöd för Tashnag part. Den Tashnag partiet grundades 1890 i Tbilisi [dagens huvudstad Georgien] att befria Armenian people från ottomanska styret. Den part som är en källa till stolthet för libanesiska armenierna, som framgår av ett uttalande av en man som berättade Asharq Al-Awsat, "Dessa är anslutna till Tashnag vet hur den bör utformas. Den studerande i skolan är säker på vem han skall följa, de som inte ljuga eller förråder dem att skydda sina vänner, familj och land. Den Tashnag är revolutionärer. När det gäller Ramgavar part [Armeniska Demokratiska liberala parti] de borgerliga och Hunchag part [socialdemokratiska Hunchakian part] har valt kommunismen och den är klar. "
Den Tashnag, Ramgavar och Hunchag parterna är tre armeniska partier i Libanon och den libanesiska armeniska samfundet åberopa dem politiskt och socialt. Men Tashnag har blivit en institution i sig, och bland sina medlemmar ett antal viktiga politiska personligheter som hjälpte till att återuppliva och enhet av den libanesiska armeniska samfundet. Tashnag är socialistisk i sin politiska inriktning, och är medlem i Socialistinternationalen, efter inresan libanesiska politiken år 1904 när en av partiets ursprungliga grundarna, Simon Zavarian, inrätta en part filial i Libanon. Tashnag ursprungligen en studentrörelsen består av armeniska studenter från USA och Jesuit universitet [som ville befria Armenian people från ottomanska styret].
Hagop Havkayan, en PR-tjänsteman i Tashnag part, sade: "Armenierna har sex parlamentsledamöter i Libanon. Det övergripande armeniska befolkningen är cirka 160000. De som har en framträdande roll i den armeniska samfundet få nominerats. Därför armenier rösta på kandidater som har godkänts av armenier som leds av Tashnag parten. De ser från utsidan inte skulle förstå detta enkla faktum och skulle bli förvånad över detta enat block. Dessa människor förstår inte hur populärt det ingående Tashnag parten och dess historiska roll och kampen för den skull på armenier. "
Trots deras ideologiska och politiska skillnader, armenier ge samma svar på frågan om dualiteten av sina ärvda nationalism och deras libanesiska identitet. De betonar att de ansträngt sig för att bilda en identitet blandning sina armeniska ursprung med sina libanesiska medborgare på ett naturligt och harmoniskt sätt.
En ung Armeniska mannen förklarade: "Armenien är modern och Libanon är fadern." Han avvisar tanken att vara en "armeniska" berövar honom hans privilegier som en "Libanon" i Libanon. Armenier är kristna armenier "och inte" kristna armeniska ursprung ". Detta måste förstås.
Hagop Pakradounian MP tillbakavisar alla anklagelser om dubbla lojalitet när det gäller armenierna. "Det är inte sant att vi är en del av någon form av nationalism och inte en av de sekter som utgör libanesiska pluralism. Vi är medlemmar i den armeniska kyrkan, så vi är libanesiska armenier. Det finns ingen motsättning i det eller att vi är armeniska och libanesiska. Vi är libanesiska medborgare, inte armeniska medborgare. Det är de viktigaste förmånen. Vi är alla för att avskaffa de politiska sekterism i Libanon. Vi kan då anta höga positioner. "
Men Tashnag Party är ett internationellt parti, och under den senaste tiden har det rapporterats att det internationella ledare för partiet, Hrant Markarian, som är en iransk armeniska, avvisar tanken på libanesiska allianser. PR-tjänsteman Hagop Havkayan reagerat på detta säger: "Vi är en internationell part, ledaren för det parti är en Armeniska innehav Armeniska medborgarskap trots att han är född i Iran. Vi har kommittéer i alla länder där vi är representerade. Vi finns representerade i över 50 länder som part och i enlighet med reglerna i partiets centrala kommitté sammanträder i en allmän konferens en gång vart fjärde år för att diskutera gemensamma armeniska frågor och inte interna politiska frågor med anknytning till kommittéerna.
Det finns inga ingrepp från partiets centralkommitté under konferensen i inre angelägenheter Libanon eller något annat land. Vi vill inte diskutera Libanons inre frågor utanför Libanon. Våra konkurrenter söka motiv att bryta våra allianser. "
När det gäller statsråd MP Jean Ogasapian, som är anknutna till Future Movement i Libanon, innan något annat har han sitt ursprung. "Jag är en Armeniska libanesiska. Jag följer min armeniska arv, min Armeniska kyrkan, mitt språk, min kultur och mitt seder och traditioner, lika mycket som jag följer min libanesiska identitet och medborgarskap. "Han tillägger:" armenier utmärker sig genom sin nationalism å ena sidan och deras integration i det libanesiska samhället å den andra. De måste hålla till deras religion, deras riter och deras kultur som de ärvda från sina förfäder. Och detta har inte hindrat dem från att pantsätta sin trohet till den mark som omfamnade dem och öppna upp för de människor som välkomnade dem. Så de interagerar med sin omgivning och deras libanesiska miljön. De spelade en roll i byggandet av den libanesiska staten. "
Under svåra kriser, de har alltid varit noga med att inte falla i allianser som skulle uppröra interna tvister. De har alltid fungerat som ett inslag i balans och stabilitet där libanesiska invariables, det politiska systemet och legitim institution stöd berörs.
Även Ogaspian belyser enighet bland armenierna och fortsatta insatser och kamp för att skapa den avgörande Armeniska orsak - för Turkiet och samhällen världen över att erkänna det armeniska folkmordet - han påpekar att det armeniska samfundet är nu bevittnar politiska och kulturella mångfald manifesterades i flera partier, trender och spectrums den innehåller. Det finns inga monopol eller ensamrätt i Armeniska beslutsfattande och dess politiska mångfald.
"Det råder ingen tvekan om att majoriteten av de armeniska samfundet inte vill avsätta sina medlemmar från den libanesiska politiska beslutsprocessen. De är ganska ivriga på dessa avgörande ögonblick i historien om Libanon, att ha en stark och effektiv närvaro i inrikespolitiska området och att delta i viktiga politiska beslut, säger Ogaspian.
Det är ingen hemlighet att de politiska alternativen för den armeniska spectrums och man är nu uppdelad mellan den 14 mars alliansen och den 8 mars alliansen. Detta kan tydligt ses i vallistor som sammanställdes strax innan den länge efterlängtade parlamentsvalet, som speglar den politiska närvaro och mångfalden av armenier som inte kan begränsas till en grupp. "
Ogaspian tillägger: "Jag återspeglar en stark Armeniska ställning som följer suveränitet Libanon och dess oberoende. Jag förkastar logiken i allianser som använder vårt land som ett slagfält för att tjäna intressena hos främmande makter. Jag tror att det är en sak för min armeniska samfundet att förbli en viktig del av den libanesiska struktur med dess olika begrepp. Vi vill inte vara tyst när det gäller kränkningar och vi inte försöka på något sätt avstånd anger sanningen. "
Hagop Pakradonian MP, som förnekar att Tashnag, som utgör omkring 75 procent av Libanons armenier, är anpassad till den 8 mars alliansen och säger ingenting om kränkningar, sade: "Den nuvarande situationen för den part som kom som ett svar på de politiska av marginalisera armenier och vad de representerar i form av måttfullhet, balans och engagemang för en dialog, precis som fallet var med Fouad Saniora första skåpet. Mot bakgrund av den akuta inre spricka, vi skulle till sida med vissa politiska partier, men vi allierade med den fria nationella aktuella. Denna allians dock inte hämma våra särdrag och oberoende av våra beslut. "
Hacop Hafkiyan säger att han ser ingen motsättning i hans lojalitet till sitt armeniska kulturen och hans libanesiska medborgarskap. Han är inte rädd för att avskaffa politisk sekterism i Libanon och anser att detta skulle innebära att alla libanesiska sekter. Han konstaterar att fördelen av Tashnag part ligger i dess förkastande av politiska arv, och dess tro på partipolitiskt arbete.
Den armeniska befolkningen har liknande idéer på Armeniska siffror vid makten. Hacop Khatshikian, som är gift med en maronit, ser ingen skada i liera med Michel Aoun: "Vem kan skydda oss från ett inbördeskrig mot den shiamuslimska? Människor ser efter sina egna intressen, och en allians av de Tashnag parten, Hizbollah och Aoun säkrar Armeniska intressen. "
Hacop funderar på att sända sin son till en icke-armeniska libanesiska skolan så att han kan integreras med ett stort. Han är främst med att bevara hans armeniska miljön hemma genom att tala det armeniska språket och matlagning Armeniska mat.
Hacop säger att han besökt Armenien och såg att armenierna har ägt den europeiska traditioner. Han föredrar östra familjära traditioner och konservativt sätt att skaffa barn. Han vet att hans historia mycket väl, men han är libanesiska av identitet. Han sa, "Jag har två tänkesätt, den första armeniska och den andra är libanesiska."
Hacop kom från Iskenderun till Aleppo, och sedan till Libanon. Han uppgav att han inte kunde leva i Syrien och föredrar frihet han har i Libanon, där han kan protestera mot något turkiska. I Syrien, armenier kan inte göra det. Khatsharian föredrar humanitärt arbete i samhället snarare än partipolitisk tillhörighet. Han älskar Michel Aoun och Hassan Nasrallah, men att inte avbryta sina behov av skydd från Hizbollahs vapen om kaos bryter lös.
Leon verkar vara ett undantag dock: "Min far kom 1917. Jag är född i Libanon, jag är en libanesisk av armeniska ursprung. Vi stöder alla som älskar Libanon. I valet, beslutet [av vem man skall rösta på] är min ensamma och inte som Tashnag part. Den part som inte ställer sitt beslut på någon. Här i Libanon vi har större frihet än i Syrien. Mina barn och jag talar arabiska. Jag lärt mig det i skolan och jag lär dem det. "
En annan känslig fråga är förvärvet av libanesiska medborgarskap genom armenier oavsett ankomstdatum i Libanon. Den Tashnag parten och armenier av den 14 mars alliansen tillsammans konstatera att armenierna förvärvat libanesiska medborgarskap och blev fullt erkända som libanesiska medborgare när en population undersökningen genomfördes 1924. Men vad händer med dem som flyttat till Libanon i slutet av 1930-talet? Det finns inget svar men det finns påståenden om att den politiska makten på den tiden som var maronitisk kristen övertygelse, inte gynna någon minskning av det totala antalet kristna jämfört med muslimer. Så det läggas invandraren armenier till sina listor för att öka sin andel av rösterna i valet.
Men de överväganden i gamla tider inte passar för den nya ramen för sekter i Libanon längre. Resultatet av det kommande parlamentsvalet kan förändras ekvationen, tack vare politiskt deltagande på armenierna i likhet med andra efter det var överväldigad av "galenskap" av politiska anpassningen i Libanon. Genom sina långa sökas oberoende och deras strävan att upprätthålla en neutral position mellan politiska rivaler, förhoppningen är att libanesiska armenierna kommer att bidra till att bota andra sådana "galenskap".

BBC News, Anjar. Armenier i Libanon.

 

Lucine, hennes dotter Madlen och hennes barnbarn Lale Lucine (till vänster) ser ingen anledning att ens lära sig arabiska i hennes hemstad i Anjar I centrum av byn Anjar, en enkel vit monument till kristna martyrer nedskärningar i den blå himlen.
"Detta är våra hjältar," Yessaya Havatian säger, eftersom hans finger spår av lockigt bokstäver huggen i vit sten av monumentet.
Han läser upp namnen på 18 armenier som dödades av turkarna på 1915 och är begravd i Libanon.
"Vi tog sin aska med oss när vi kom till Libanon, två av mina släktingar är bland dem, tillägger han.
I början av 20th Century, hundratusentals flyktingar kom till Libanon fly massmorden på armenier i osmanska Turkiet.
Under åren har armeniska samfundet blev en integrerad del av Libanon olika demografiska och politiska landskapet, men också lyckats att bevara sitt språk och traditioner.
Armeniska är fortfarande det viktigaste språket som talas i herr Havatian familj. Hans mor, Lucine, minns kommer till Anjar som en 12-årig flicka.
"Det var inget annat än öken här. Vi bodde i tält som vi byggt vår egen by, säger hon.
Hennes rynkiga ansikten lyser med stolthet som hon tillägger att 70 år senare är hon fortfarande inte talar ett ord arabiska.
"Vad behöver jag för arabiska för?" hon smirks dismissively. "Om de vill tala med mig, de ska lära armeniska."

Armenians jump Lebanon's divide . By Natalia Antelava. BBC News, Anjar

Lucine, her daughter Madlen and her granddaughter Lale Lucine (left) sees no need even to learn Arabic in her hometown of Anjar In the centre of the village of Anjar, a simple white monument to Christian martyrs cuts into the blue sky.
"These are our heroes," Yessaya Havatian says, as his finger traces the curly letters carved into the white stone of the monument.
He reads out the names of 18 Armenians who were killed by the Turks in 1915 and who are buried in Lebanon.
"We brought their ashes with us when we came to Lebanon, two of my relatives are among them," he adds.
In the early 20th Century, hundreds of thousands of refugees came to Lebanon fleeing the mass killings of Armenians in Ottoman Turkey.
Over the years the Armenian community became an integral part of Lebanon's diverse demographic and political landscape, but it also succeeded at preserving its language and traditions.
Armenian is still the main language spoken in Mr Havatian's family. His mother, Lucine, remembers coming to Anjar as a 12-year-old girl.
"There was nothing but desert here. We lived in tents as we built our own village," she says.
Her wrinkled faces lights up with pride as she adds that 70 years on, she still does not speak a word of Arabic.
"What do I need Arabic for?" she smirks dismissively. "If they want to talk to me, they should learn Armenian."

Se BBC´s rapport från Anjar.

ياد بعضی چهره ها و ...

نيما می گفت "ياد بعضی نفرات روشنم می دارد" و از قضا اين سخن را در ارتباط با کسانی از جمله ميرزا حسن خان رشديه می گفت که در بخش آموزش از او ياد کرديم.

ياد ارامنه برای من حکم همين حرف نيما را دارد. اقليت ارامنه ايران پر از نام است. نام های خوب، نام های درخشان، نام های سرفراز. در ذهن من اما پيش از اين نام های سرفراز، تصوير همشهری های خودم زنده می شود. آقا و خانم وارطان، آقا و خانم سرکيسيان و مارتروس شاهورديان. اينها خوبان شهر ما بودند. حتی آنکه گله خوک داشت و گله خوک هايش را به هنگام چرا هنوز به خاطر دارم اما خودش و نامش را نه، از خاطر گريخته است.

وارطان آن وقت ها که راديو دنيا را عوض کرد به قول ابراهيم گلستان "در بعد و وقت دستکاری کرد، و لهجه های مختلف به دنيا داد، دنيا ديگر خطوط و کلمه و کاغذ نبود، يا لکه های رنگ روی نقشه جغرافی. دنيا صدا می داد"، فروشگاهی داشت که در آن وسايل مدرن از جمله راديو می فروخت. آقا و خانم سرکيسيان در ميدان مرکزی شهر داروخانه داشتند و ميخانه هم متعلق به مارتروس بود اما ما اول بار او را نه با ميخانه اش که با واهيک و شاهيک اش شناختيم که هم مدرسه ای ما بودند البته دو سه سالی بزرگتر و جلوتر. گرچه اولين بطر شراب را هم از او خريديم و دور از چشم بزرگترها به جنگل زديم و سه تايی با اسحاق و داوود در يک ساعت يک پاکت سيگار را هم همراه تجربه تازه و کشف تاثيرات الکل در مغز يکجا دود کرديم.
بعدها که دايره شناخت ارامنه از دايره شهر و ديار بزرگتر شد، اولين نام ارمنی که شنيدم آرمان بود که تصويرش را در آن سالهای دور در سينما می ديديم. بزرگتر که شديم و فهميديم هر فيلمی کارگردانی دارد، نام ساموئل خاچيکيان نيز که خيلی اسم آرتيستيکی بود، اضافه شد و بعد ديگران و بازيگران بسيار که ارامنه تحويل سينمای ايران داده بودند.

وقتی نوجوان شديم و تجربه و آزمودن را لبی تر کرديم آبجو شمس و مجيديه و استار - هر سه ساخت کارخانجات ارامنه - به همراه کالباس آرزومان، بيشتر از هنرپيشه های ارمنی به دل می نشست. باشگاه آرارات هم که جای خود داشت. نام های ورزشی بسياری از آنجا بيرون می آمد.

وقتی آنقدر برزگ شديم که شعر خواندنمان گرفت، يک شاعر ارمنی هم در صف شعرای مورد علاقه حضور داشت. کارو. مسلول. نامش تداعی کننده شعر مسلول بود که آن سالها ورد زبان همه بود. ما در آن عوالم شهرستانی تعجب می کرديم که چطور يک بچه ارمنی شاعر زبان فارسی است. بعدتر فهميديم که برادر ويگن هم هست که صدايش را آنهمه دوست داشتيم و اين در ذهن کودکانه ما يک حالت خودمانی بودن به کارو می داد.

چند سال بعد، کافه نادری که امروز همه گارسون های خوب ارمنی اش را از دست داده، جای مهمی بود. بنيانگذار کافه نادری نمی دانم که بود اما يک ارمنی آشنا به فرهنگ فرنگ بود. کافه ای درست کرده بود که پاتق همه روشنفکران بود. می توانستی روشنفکران برجسته وقت را در آنجا مشغول بحث و مباحثه ببينی و با آشنايی با آنان خود را مهم بيابی. البته بعدها معلوم شد اين روشنفکران چندان هم روشن نمی انديشيده اند، سهل است احتمالاً سهم قابل توجهی هم در بيراهه رفتن نسل ما داشته اند. شبها هم اگر گذرت به کافه نادری می افتاد توی آن حياط زبيا می توانستی رقص های مد روز را هم تماشا کنی. کافه نادری سالهای دراز مآمن نويسندگان و شاعران و روشنفکران ايران بود.

اما اين سالهای آخر ديگر کافه نادری سابق نبود. هنوز ته مانده روشنفکری دهه های سی و چهل گهگاه در آن پيدا می شدند و هنوز قرار و مدارهای روشنفکری در آنجا گذاشته می شد، اما بی جنب و جوش و خلوت بود، سرد و ساکت و بی حرکت بود. طعمی از گرما داشت که از خاطره اش برمی خاست اما گرمی نداشت. تا اينکه بالاخره ميراث فرهنگی فهميد و از نابودی نجاتش داد. هر چيز تا زنده است، زنده است و کاری به ارث و ميراث ندارد. وقتی به سکرات افتاد، آن وقت عده ای پيدا می شوند و برای آنکه خاطره اش را زنده نگه دارند، تبديلش می کنند به ميراث فرهنگی. در حالی که کافه می تواند صدها سال زنده بماند بی آنکه ميراث شود. با وجود اين بايد از ميراث فرهنگی سپاسگزار بود که با دست گذاشتن روی آن اجازه نداد به جايش يک آسمانخراش هوا کنند.

باری، وقتی از خيابان نادری عبور می کردی تا به کافه نادری برسی، اگر اهل روزنامه و مجله می بودی و سری به پيشخوان مطبوعات می زدی، کنار روزنامه های فارسی، حتما روزنامه آليک را هم می ديدی که در دکه های روزنامه فروشی نادری حکم سرقفلی داشت و بيش از روزنامه های فارسی جلوه می فروخت، هرچند هر چه نگاهش می کردی يک کلمه اش را نمی توانستی بخوانی. هنوز از سر تنبلی نمی توانی.

بعدها فهميدی که ارامنه، همين آبجو شمس و کافه خاچيک و کالباس آرزومان نيست. تو که سرت برای مخالفت با حکومت درد می کرد و سر کلاس درس دانشگاه حتی با آدم بزرگی مثل عبدالرحمان فرامرزی در می افتادی که چرا اينقدر عليه حزب توده می گويد و چندان سر شاخ شدن را ادامه می دادی که پيرمرد ناچار شود از کلاس بيرونت کند، نام آرداشس آوانسيان را هم می شنيدی. ارمنی کژ طبعی که در ذهن آن روزهای تو مثل خيلی های ديگر قهرمان می نشست. تو اصلا نمی دانستی کيست؟ چطور فکر می کند؟ چه کرده است؟ فقط می دانستی که زندانی است يا بوده است و همين کافی بود برای آنکه يک سوپرمن از او بسازی. تمام عمر نسل من تا زمان انقلاب به همين قهرمان بازی و سوپرمن سازی و بازی های کودکانه ديگر گذشته است. نسل پرت، نا آگاه، از خود راضی و در جهل مرکب که هنوز هم به خود نيامده است. به هر حال اين ارمنی نامدار هر چه بود از بنيانگذاران حزب توده بود و نماينده مجلس چهاردهم از سوی ارامنه شمال. اما قهرمان واقعی توده ای های ارمنی نه او که وارطان بود. همان وارطانی که در شعر شاملو به نماد مقاومت تبديل شد. هر چند که بعدها نام نازلی به جای وارطان نشست.

وارطان بهار خنده زد و ارغوان شکفت
در خانه زير پنجره گل داده ياس پير
دست از گمان بدار
با مرگ نحس پنجه ميفکن
بودن به از نبود شدن خاصه در بهار
وارطان سخن نگفت
سرافراز دندان خشم بر جگر خسته بست و رفت
...........................................................
وارطان سخن نگفت
چو خورشيد از تيرگی بر آمد و در خون نشست و رفت
...................................................................
وارطان ستاره بود
يک دم در اين ظلام درخشيد و جست و رفت
.....................................................
وارطان بنفشه بود
گل داد و مژده داد زمستان شکست و رفت

نام شاملو نيز با نام يک خانم ارمنی عجين است. آيدا که تمام شعرهای عاشقانه شاملو او را خطاب قرار می دهد. اين دختر ارمنی سالهای چهل، سالهای دراز و تا آخر عمرهمدم شاعر بزرگ ايران، ماند.

او از معدود کسانی است از ميان ارامنه که با مسلمان ازدواج کرده است. پيش از او از شخصيت های نامدار ارمنی که همسر مسلمان اختيار کرده اند لرتا را می شناسيم که همسر عبدالحسين نوشين بود و بازيگر برجسته تآتر و سينمان ايران. حيف که در اين گزارش حق پيشگامی ايرانيان ارمنی درتآتر و سينما ادا نمی شود. آنها بسيار حق به گردن تآتر و سينمای ايران دارند. اما به هر حال ارامنه اگر هيچ تعصبی نداشته باشند، يک تعصب در ميانشان بسيار نيرومند است که با غير ارمنی ازدواج نمی کنند. شايد راز پايداری قوميت شان نيز در همين باشد. (۱)

باری، صحبت از آرداشس و وارطان بود. سياسيون در بين ارامنه کم نبودند اما بيشتر گويا به اشتباه داخل سياست شده بودند. نمونه روشن اين اشتباه کاری، سروژ استپانيان بود که سر از حزب توده در آورد و محکوم به اعدام شد و برای رهايی از اعدام چه کارها که مجبور نشد بکند، در حالی که عاقبت معلوم شد او بيشتر اهل ادبيات بود تا سياست. ترجمه درخشان او از بچه های اربت آناتولی ريباکوف و داستان های چخوف نشان می دهد که او چه قابليتی برای کار فرهنگی داشت. کاری که متاسفانه خيلی دير به آن پرداخت.

اساسا ارامنه ايران بيشتر مردم فرهنگی بوده اند تا سياسی. آثار يرواند آبراهاميان محقق برجسته ايرانی مقيم آمريکا بهترين دليل اين امر است. اثر بزرگ او "ايران بين دو انقلاب" را می توان بارها خواند و آموخت. اما از اهل تحقيق و ترجمه که بگذريم در نويسندگی نيز ارامنه به نحو چشمگيری ظهور کرده اند. بهترين شان همين بعد از انقلاب با "چراغ ها را من خاموش می کنم" چراغ تازه ای در زبان فارسی افروخته است. زويا پير زاد پس از آن "عادت می کنيم" را به زبان فارسی اهدا کرد و بر تعداد آثار ارمنيان فارسی نويس افزود.

اهل هنرش که خيلی زيادترند. آنتوان سورگين عکاس بزرگ دوره قاجار چه عکس های خوبی از روزگار سپری شده برای ما به يادگار گذاشته است. دو سه سال پيش، نمايشگاه عکس های او در کاخ گلستان، نشان داد که با چه ديد عميقی به جامعه و زمانه خود می نگريسته است. به گمانم در همان مجلس بود که دريافتم نقاش برجسته آندره سورگين که در ايران بيشتر به درويش نقاش معروف است و صادق هدايت در ترانه های خيام آنهمه از او تعريف کرده، فرزند همين آنتوان سورگين عکاس بوده است. تابلوهای شاهنامه ای آندره سورگين معروف است. هنر از سرانگشتان اين پدر و پسر می ريخته است.

اگر حرفه پدر يعنی عکاسی را دنبال کنيم به نيکول فريدنی می رسيم که در روزگار ما عکس هايش همتا ندارد و چند کتاب خوب عکس چاپ کرده است. اما اگر سراغ هنر پسر يعنی نقاشی برويم، ارامنه نقاش های بزرگتری هم به جامعه ايران تقديم کرده اند. مارکو گريگوريان و کلارا آبکار شايد مشهورترين نام ها در اين زمينه باشند. نقاشان ارامنه مانند معماران و هنرپيشه های سينما و تآتر، تعدادشان آنقدر زياد است که در اين مختصر حتی نام بردن از همه آنها ممکن نيست.

مارکو گريگوريان که حالا در ارمنستان روزگار می گذراند اولين کسی بود که نقاشی کاهگل را در ايران باب کرد و آثار بازمانده نقاشی های معروف به قهوه خانه ای را گرد آورد و ارزش آنها را شناساند. همچنين کلارا آبکار که نام تابلوهايش باده عشق بود و انوشيروان و بزرگمهر و شکار بهرام و يوسف و زليخا. يا موضوع بعضی نقاشی هايش آرامگاه عمر خيام بود و عطار. از اين ايرانی تر که نمی توان بود.

حالا که صحبت هنرمندان است نمی توان از آربی آوانسيان ياد نکرد که با "چشمه" اش از سينماگران خوب، و با کارهای ديگرش از نام های درخشان پهنه تآتر و هنر ايران است. او زاده جلفای اصفهان است اما از سال ۵۸ مقيم فرانسه شده است. اينکه چند بار از جلفای اصفهان ياد کرديم نکته ای را به ذهن می آورد. در ايران جز اصفهان، دو شهر ديگر نيز يادآور نام ارامنه است. تبريز و اروميه. بخصوص اروميه که به شهر ارامنه شهرت دارد. دليل اين تداعی اين است که ارامنه ايران بيشتر در همين سه شهر ساکن بوده اند. با وجود اين به نظر نمی رسد جمعيت ارامنه تهران که بيشتر در محلاتی مانند مجيديه، بيست و پنج شهريور (هفت تير)، ... ساکن اند کمتر از آن سه شهر باشد.

نام آربی آوانسيان يک آوانسيان ديگر را در خاطر زنده می کند. آرمن آوانسيان. داروخانه دار نيکوکاری که اين سالها يکی از روزنامه نگاران برجسته ايران نام و يادش را زنده کرده است. فقط با خواندن گزارش دکتر بهزادی مدير سپيد و سياه در کتاب شبه خاطرات می توان پی برد که اين ارمنی بی همتا چه مهری در دل مردمان رشت کاشته است. هر کس آن گزارش را نخوانده است بايد بخواندش تا عمق مهر و شفقت آدمی را که در جان آرمن آوانسيان لانه داشت دريابد.

پيش از رسيدن به پايان اين بخش حيفم می آيد نام دو تن را فراموش بگذارم. يکی ژوليت گورکيان که ورزشکار برجسته ای بود و چون در دانشکده خودمان – علوم ارتباطات اجتماعی – درس می خواند حضورش سبب می شد که هر سال دانشکده ما بين تمام دانشگاهها در رشته پرتاب ديسک و وزنه و نيزه اول شود. او جزو قهرمانان ملی ايران بود و در المپيک توکيو شرکت کرده بود.

ديگر نام کسی است که اين سالها در شمال ايران نام آور شده است. همه می دانند که در سالهای بعد از انقلاب، شمال ايران در ناحيه مازندران غربی، بيشتر به کشت کيوی اختصاص يافته، ميوه ای که تا پيش از انقلاب در ايران ناشناخته بود. می گويند کيوی کاری در ايران را ژرژ سرکيسيان باب کرد که اکنون در ناحيه متل قو (که پس از انقلاب نام سلمان شهر را برای آن برگزيده اند) باغ کيوی دارد. به هرحال او يکی از پيشگامان کشت کيوی در ايران است.

اما نام آخر. شايد مهمترين نامهايی که از ارامنه در تاريخ ايران ثبت شده نام يپرم خان و ميرزا ملکم خان ناظم الدوله باشد که هر دو در انقلاب مشروطه درخشيده اند. يپرم خان با دلاوری هايش و ميرزا ملکم خان با افکارش. او از روشنفکران برجسته ايران در زمان خود بود. برای نشان دادن اهميت او دو نقل قول از دو کتاب معتبر که در سالهای اخير منتشر شده اند کافی است. به نوشته ماشاء الله آجودانی در کتاب "يا مرگ يا تجدد"، ميرزا ملکم خان، پس از تشکيل دارالفنون در دوره ناصری، تا چندی بعد از مشروطيت ايران، نه تنها در صحنه سياسی ايران، بلکه در پهنه ادبيات جديد سياسی حضور فعال داشته است. او با نوشته ها و رساله ها و نشر مطالبی در روزنامه قانون هم در نشر افکار مربوط به قانون خواهی و مشروطه خواهی – آنگونه که او می فهميد يا تبليغ می کرد – موثر بوده است و هم در تحول نثر. "پيشقدمی و سرسلسلگی" او در اين مورد تا بدان درجه است که کسانی که در "خدمت و پيشرفت نثر ساده فارسی" ادعای پيشاهنگی داشته اند، "غالبا از سرچشمه تحريرات او سيراب شده اند".

جمشيد بهنام نيز در کتاب "ايرانيان و انديشه تجدد" يادآور شده است که ملکم از کسانی بود که مساله تجدد در ايران را مطرح کرده بود و "آشکارا از اخذ تمدن فرنگی بدون تصرف ايرانی" سخن می گفت. "ايجاد فراموش خانه نيز به همين منظور بود و ملکم در نظر داشت با کمک اعضای ليبرال آن ـ که گروهی از فارغ التحصيلان دارالفنون در ميانشان بودند – سازمان سياسی و اقتصادی کشور را بر طبق نمونه های اروپايی بازسازی کند".

---

۱ – زويا پيرزاد نويسنده چراغ ها را من خاموش می کنم هم دو رگه است؛ مادرش ارمنی و پدرش مسلمان است.

از مادام يلنا تا ويگن

گلی ترقی داستان "گلهای شيراز" خود را اينطور شروع می کند: "مادام يلنا معلم رقص است و کلاسش در خيابان نادری جنب پيراشکی خسروی ست. در اين کلاس می توان تمام رقص های دنيا را ياد گرفت: باله کلاسيک با کفش های مخصوص روی نوک پا، رقص لزگی، ارمنی، ايرانی، عربی، رقص مدرن آمريکايی (به سبک فرد آستر)، آفريقايی، هندی، و رقص اسپانيولی با قاشقک های چوبی و بادبزن."

فضای داستان فضای سالهای ۱۳۳۲ است. "شهر شلوغ است – تظاهرات، بگير و ببند، تيراندازی، ...." و راوی داستان می گويد که مادام يلنا که يک خانم ارمنی است کلاس رقص دارد، دخترش پيانو می زند و او می خواند:

"قر بيا دختر قر - ناز بيا دختر ناز"

در اينجا قصد پرداختن به مادام يلنا آوديسيان نيست که در استانبول زاده شد، در بلغارستان درس باله خواند، در جوانی به تبريز آمد، در ميان سالی وارد تهران شد و در اين شهر به کارهای هنری و کلاس های رقص پرداخت و سرانجام به آمريکا رفت و در سال ۱۳۷۹ در آنجا درگذشت. می خواهم با نقل همين يکی دو پاراگراف از داستان گلی ترقی بگويم ارامنه در هنرهايی چون رقص و موسيقی در ايران پيشگام و سرآمد بوده اند.

از پيشگامان رقص می توان از سرگيس جانبازيان ياد کرد که اولين هنرستان رقص را در سال ۱۳۲۰ در تهران تاسيس کرد. دخترش آناهيد جانبازيان به مدت دوازده سال هنرستان باله تهران را اداره کرد. مادام يلنا پس از اينان وارد تهران شد و کلاس های رقص داير کرد. بسيار کسان ديگر هم بوده اند که نمی توان در اين مختصر حتی فهرست وار از آنان ياد کرد.

از سرآمدان موسيقی می توان از لوريس چکناوريان نام برد، يا از مليک اصلانيان، يا ويگن که در موسيقی جاز ايران درخشيد. همه اينها نام های بزرگی هستند که يا شهرتشان سراسر ايران را گرفته، يا دست کم در بين اهل موسيقی نام های بلند آوازه ای هستند. اما يک نام هست که هرچند نام مشهوری است، اسمش هيچ به ارامنه نمی رود. در بين ايرانيان که تار از آلات اصيل شان است تار يحيی شهرت دارد. آنها که تار می خريدند بر اساس توصيه معلمان موسيقی اول دنبال تار يحيی می گشتند و اگر پيدا نمی شد دنبال تارهای ديگر می رفتند.

ميرزا يحيی خان تارساز از ارامنه جلفای اصفهان بود و نام اصلی اش هوانس آبکار. روی تارهای ساخت خودش يحيی امضا می گذاشت که نامی ارمنی نيست، اسم مستعارش بود. در بين موسيقی دانان ايران نام يحيی، تارهای خوب و تار خوب نام يحيی را تداعی می کند. هر اهل موسيقی که دنبال تار می گشته، ابتدا سراغ تار يحيی می رفته است. در اواخر دوره پهلوی ديگر تار يحيی پيدا نمی شد و اگر می شد قيمت آن چند برابر تارهای ديگر بود. تارهای يحيی مهمترين مارک در تارسازی ايران است. هوانس يا يحيی به نوشته سپنتا در ساختن تار "اعجاز می کرد" و تار يحيی "مشهورترين و گرانبهاترين تارهای دنيا" بود. يحيی خان "اوايل عمر نزد پدرش خاچيک نجار باشی کار می کرد و بعد در همان کارگاه پدرش روی تارهای ساخت خود ريزه کاری و تزئين می کرد". به نوشته سپنتا يحيی خان در حدود سال ۱۳۱۲ شمسی درگذشت.

پس از يحيی خان تارساز بايد از مليک اصلانيان ياد کنيم که در سال ۱۳۸۲ در تهران درگذشت. آهنگساز و پيانيست برجسته ای که در سطح جهانی مطرح بود. وی در سال ۱۲۹۴ ش. در تبريز چشم به جهان گشوده و آموزش پيانو را از همان شهر آغاز کرده بود. مليک اصلانيان در سال ۱۳۱۷ ش. در کنسرواتوار برلين تحصيل موسيقی کرد و بعدها استاد برجسته هنرستان عالی موسيقی شد. بسياری از موسيقيدانان تراز اول ايران شاگرد او بوده اند.

لوريس چکناواريان رهبر ارکستر سمفونيک تهران مهمترين نام در عرصه موسيقی اين گروه از ايرانيان است. او زاده بروجرد (۱۳۱۶ ش) و فارغ التحصيل هنرستان موسيقی تهران است. تحصيلات عالی موسيقی را در وين و ميشيگان در رشته رهبری ارکستر به پايان برده است. از ساخته های مهم او اپرای رستم و سهراب و خسرو و شيرين را می توان نام برد.

با وجود اين در موسيقی ايرانيان ارمنی، مشهورترين نام ويگن است که پس از انقلاب به آمريکا کوچ کرد و در همانجا درگذشت (۱۳۸۲ ش). صدرالدين الهی، روزنامه نگار و استاد روزنامه نگاری، در مرگ او گزارشی نوشت و ضمن آن به نکته ای اشاره کرد که مقصود تمامی اين گزارش است: "يک روزی بايد به ارامنه ايران، اين ايرانی ترين ايرانی ها که هنوز شاه دخترشان، بانوی ارمن، شيرين در بيستون معنی عشق را بر سنگ جاودانه کرده است بپردازم. ايران خيلی به اينها بدهکار است".

ويگن از وقتی نسل ما به ياد دارد به فارسی می خواند. من اصلاً خبر ندارم که او به زبان ارمنی هم ترانه ای خوانده است يا نه. او ايرانی بود و زبانش فارسی. نزد ما جز اسمش هيچ از ارمنستان نشان نداشت. او چندان ايرانی بود که وقتی اسب ابلق سم طلايش را زين می کرد، به ميان ايل می رفت و دختر خان را می خواست و ايلی می شد و می خواست سر بشکند يا تبرزين بردارد و به جنگ برود: "يا تبرزين وردارم/ نيمه شبون/ خونه شونو/ در بشکنم دربشکنم." (۱)

او ايرانی ترين ترانه های فارسی را برای ايرانيان خواند. باباکرم، شادوماد، و مانند آنها.

هر قدر ناز کنی ناز کنی باز تو دلدار منی
هر چقد عشوه کنی عشوه کنی تو گل بی خار منی
حالا ديگه مال منی
مال منی و يار منی
شيشه بابا را نشکنی

شايد از همه ايرانی تر لالايی هايش باشد:

لالايی کن مرغک من؟ دنيا فسانه است
هر ناله شبگير اين گيتار محزون
اشک هزاران مرغک بی آشيانه است

هرچند ويگن در آمريکا درگذشت اما او مانند همه آنها که بعد از انقلاب ناگزير وطن خود را ترک کرده بودند، ايران را ترک گفته بود. احتمالا اين حرف دکتر الهی درباره لوريس چکناوريان درباره ويگن بيشتر صادق است الا آنکه ويگن در همدان به دنيا آمده بود نه بروجرد: "لوريس چکناوريان همبازی دوران کودکی همسرم، همين آخری ها يک روز به او گفت که همچنان کودک بازيگوش کوچه های خاک آلود بروجرد است، حتی اگر در اپرای سانفرانسيسکو يا مترو پوليتن نيويورک باشد".

---

۱ – ترانه اسم ابلق سم طلا از ساخته های نوذر پرنگ شاعر معاصر است.

پيشگامی ارامنه در آموزش

 

تاسيس دانشگاه از همان آغاز با نام ارامنه عجين است. بسياری نخستين دانشگاه ايران را دارالفنون می دانند. دارالفنون به معنی امروزی کلمه دانشگاه نبود اما هسته اصلی دانشگاه را در خود داشت. زيرا از جنس مدارس سنتی ايران نبود. مدرسه ای غير دينی بود که در آن پزشکی و مهندسی و زبان خارجه به شيوه امروز تدريس می شد.

به عنوان اين نامه که اميرکبير نوشته است توجه کنيد: "عاليجاه ذکاوت و فطانت همراه، زبدة المسيحيه موسيو جان داوود مترجم اول دولت عليه ايران ... "، اين خطاب اميرکبير به مسيو جان داوود ارمنی است که به عنوان نماينده اميرکبير و با سمت سفير فوق العاده ناصرالدين شاه به اتريش رفت تا معلمان و استادان دارالفنون را انتخاب و استخدام کند. اگرچه تا مسيو جان داوود کار استخدام معلمان را به سامان برساند درباريان کار امير را يکسره کرده بودند، و او به همراه معلمانی که استخدام کرده بود، زمانی به تهران بازگشت که دو روز قبل از آن امير کبير را در حمام فين رگ زده بودند. همانطور که در خطاب اميرکبير آمده جان داوود مترجم اول دولت ايران بود.

بعدها دکتر بازيل ارمنی در همان دارالفنون شروع به تدريس طب فرنگی کرد. تا پيش از دارالفنون طب رايج در ايران طب سنتی بود و از شروع کار دارالفنون طب امروز جای طب سنتی را گرفت. طب امروز را در مقابل طب سنتی، طب فرنگی نام نهاده بودند. دکتر بازيل ارمنی که در انگلستان تحصيل کرده بود، توسط مخبرالدوله وزير علوم، به جای دکتر آلبو (آلمانی) برای تدريس طب دعوت شد و بيست و پنج سال به اين کار پرداخت.

دانشگاه تهران نيز که نخستين دانشگاه ايرانی به معنی اروپايی کلمه است، هيچگاه از ارامنه خالی نبوده است. به غير از دانشگاه تهران، دانشگاههای تبريز، صنعتی، ملی (شهيد بهشتی) صنعت نفت آبادان و بويژه اصفهان، استادان ارمنی بسيار داشته اند. دانشگاه اصفهان از اين نظر شايد سرآمد دانشگاههای ديگر باشد. در همين دانشگاه بود که برای نخستين بار رشته آرمنولوژی (مطالعات ارمنی) داير شد که بعدتر در سال ۱۳۵۰ به دانشکده آرمنولوژی ترقی کرد.

ارامنه در پذيرفتن آموزش و ايجاد مدارس از ديگر ايرانيان همواره آمادگی بيشتری داشته اند. ميرزا حسن خان رشديه که برای تاسيس مدارس به سبک امروز در ايران قرن نوزده به جان کوشيد، نخستين مدرسه خود را برای بچه های ايرانی در ايروان داير کرد. او که مرد زيرکی بود هنگامی که ناصرالدين شاه از سفر فرنگ باز می گشت، به دست بچه های مدرسه خود در ايروان، پرچم هايی داد تا سر راه شاه بايستند و برای او ابراز احساسات کنند.

ناصرالدين شاه از اين ابراز احساسات خوشش آمد. پياده شد و به داخل مدرسه رفت. ميرزا حسن خان که چنين اتفاقی را پيش بينی می کرد، از قبل خود را آماده کرده بود. چندی در فوايد ايجاد مدارس سخن گفت و از شاه خواست که اجازه دهد چنين مدارسی در ايران تاسيس شود. شاه چنان تحت تاثير سخنان ميرزا حسن خان قرار گرفت که دستور داد پا در رکاب کند و همراه شاه عازم تهران شود. ميرزا حسن خان چنين کرد اما تا به نخجوان برسند رنود و مخالفان زير پايش را خالی کرده بودند.

هنگامی که کالسکه شاه از نخجوان حرکت کرد، او را بر جا گذاشتند به اين بهانه که ساعتی ديرتر و با ديگران حرکت خواهد کرد. اما در واقع زندانی اش کرده بودند. ميرزا حسن ناگزير به ارمنستان گريخت و کار مدرسه اش را از سر گرفت. بعدها البته کارهای بزرگی در زمينه آموزش در ايران کرد و مدارس بسياری بنا نهاد که موجب خوشنامی او در ميان روشنفکران شد. چنانکه نيما درباره او می گفت "ياد بعضی نفرات خوش دلم می دارد" اما هر بار که مدرسه ای بنا می گذاشت، طلاب و متحجران با بيل و کلنگ می ريختند و مدرسه اش را ويران می کردند و بچه های مدرسه اش را کتک می زدند. ميرزا حسن خان از تهران به مشهد می گريخت و چون در مشهد مدرسه اش را خراب می کردند به تبريز می رفت و از آنجا به تهران. اين کشاکش سالها ادامه داشت و سرانجام موفق شد در تهران، تبريز و مشهد مدارسی داير کند و بنای آموزش دبستانی را در ايران بگذارد.

هر چه ايجاد مدارس در بين ايرانيان مشکل بود و با مخالفت های بسيار مواجه می شد، در بين ارامنه ايران اين کار به آسانی صورت می گرفت. آنان به دلايل مختلف برای نو شدن و معاصر شدن آماده تر بودند. نخستين مدارس ارامنه بسی زودتر از کوشش های ميرزا حسن خان پا گرفت. حتی در ۱۲۳۷ ش (۱۸۵8 م) اولين مدرسه دخترانه ارامنه در ايران تاسيس شده بود و اين کار ادامه يافت.

پس از دوران قاجار، در دوران رضاشاه نيز ارامنه در ايجاد مدارس سهم بسزايی داشته اند. نام مدرسه برسابه را گويا همه نسل های پيش از انقلاب شنيده باشند. برسابه هوسپيان يک بانوی ارمنی و زاده چهار محال بختياری بود که از يک سالگی به همراه خانواده اش ساکن تهران شد. او نخستين کودکستان ايرانی را در سال ۱۳۰۹ ش (۱۹۳۰ م) با مجوز رسمی وزارت فرهنگ در تهران تاسيس کرد.

بعدها، برسابه، دبستان و دبيرستان خود را هم به کودکستان افزود. آموزش در مدارس برسابه نيز از ابتدای کار به زبان فارسی بود. روايت درس خواندن در مدارس برسابه به قلم بعضی، از جمله دکتر صدرالدين الهی، روزنامه نگار و استاد روزنامه نگاری، در زمينه کودکستان برسابه، گويای تلاش های ارزنده اين بانوی ارمنی است. اين مدارس از نامدارترين مدارس ايران پيش از انقلاب به شمار می رفتند. متاسفانه مدرسه های برسابه بعد از انقلاب تعطيل شد و برسابه هوسپيان اواخر عمر خود را نه در ايران که در امريکا سپری کرد و در سال ۱۳۷۸ شمسی در آن کشور بدرود حيات گفت.

برسابه هوسپيان يک بانوی ارمنی و زاده چهار محال بختياری بود که از يک سالگی به همراه خانواده اش ساکن تهران شد. او نخستين کودکستان ايرانی را در سال ۱۳۰۹ ش (۱۹۳۰ م) با مجوز رسمی وزارت فرهنگ در تهران تاسيس کرد

جالب است که در دوره رضاشاه که ايجاد مدرسه به معنای وسيع کلمه در ايران جدی شد، چندی مدارس ارامنه را تعطيل کردند. دستور رضاشاه به عنوان ممنوعيت استفاده از زبان های خارجی در مدارس صادر شده بود و در آن دوره (بعد از ۱۳۱۵ ش) حتی از چاپ کتاب و اجرای تآتر به زبان ارمنی جلوگيری می کردند اما اين جلوگيری ها، مانع آموزش کودکان به زبان ارمنی نشد.

برای مقابله با اين وضع، ارامنه ايران بطور وسيعی در برگزاری کلاس های خصوصی و غير رسمی کوشيدند و از اين راه توانستند آموزش کودکان را ادامه دهند و نگذارند آموزش به زبان مادری شان تعطيل شود.

به غير از مدرسه برسابه شايد ياد کردن از نام چند مدرسه ديگر ارامنه که پيش از انقلاب فعاليت می کردند و در تهران شهرتی داشتند، ضرورت داشته باشد. مدرسه مريم، کوشش، مهرجردن، گلبنگيان، رستم و ...

مطلب زير خاطرات خانم سيمين زرنگار (زنی مسلمان) است که در دوران نوجوانی و جوانی از نزديک با ارامنه ايران در ارتباط بوده است:

سيمين زرنگار

نوستالژيای ارامنه

 

---

تهران تنها ساخت و سازش نيست که تغيير کرده، فقط کوچه ها و خيابان ها و باغ ها و خانه های زيبای قديمی اش نيست که گم شده، ساکنانش هم تغيير کرده اند و خيلی هاشان گم شده اند و بيشتر از همه اقليت های مذهبی که در اين ميان جای خالی ارامنه محسوس است چرا که خونگرم تر از ديگر اقليت ها بوده اند و با ديگر ايرانيان بيشتر حشر و نشر داشته اند.

حالا اگر يکی از هم نسلی های ما، ميانسالان امروز، يک روز تعطيل راه بيفتد و گشتی در مکان های معروف بيست و پنج شش سال پيش پايتخت بزند، کم و بيش چيزی از گذشته نمی يابد – نه آن معماری، نه آن فضا و نه آن تيپ آدم ها حالا گيريم به روزشده! و اين گذشته نابود شده آنگاه بيشتر احساس می شود که سری به محله هايی بزنی که ازدحام ارامنه در آن جاها بيشتر بوده است؛ جاهايی مثل چهارراه کالج، عزيزخان، خيابان جامی، نادرشاه و خيلی جاهای ديگر. حالا ما مانده ايم و انبوهی خاطرات پا در هوا مانده از شهر و مردمانی که گم شده اند. در سايه روشن های اين خاطرات چهره های ارمنيان کم نيست، و آنچه هست همه دلپذير و دوست داشتنی است.

اول بار که با واژه ارامنه آشنا شدم تازه چند ماهی بود که به کودکستان می رفتم، و اين پيش از اوج گرفتن نهضت ملی شدن نفت و زمامداری دکتر مصدق بود. يک روز سرد دی ماه که برف به شدت می باريد، خواهر بزرگم که دانش آموز سيکل دوم دبيرستان بود، مرا با خود به خانه دوستش " اما" برد. عيد کريسمس بود و جشن سال جديد ميلادی و ما برای تبريک سال نو می رفتيم.

در که گشوده شد يک سگ سفيد پشمالوی بزرگ با پوزه براق سياه ظاهر شد، عين سگ های اسباب بازی فروشی ها! و بعد صورت گرد و سفيد و خندان دختری جوان با موهای بور در چارچوب در درخشيد و از همان لحظه مهر ارامنه به دلم افتاد. از سرسرای همکف به طبقه دوم که اتاق پذيرايی در آن بود رفتيم و ميز عيد نوئل را ديدم، پوشيده با روميزی تور کتان سفيد و نظيف، و لبريز از انواع شيرينی ها و شکلات هايی که عاشق شان بودم. "ايريس" (نوعی تافی) هم در گوشه ميز چشمک می زد! تصوير نقاشی شده مريم بر ديوار بود و شاخه بزرگ سراسر تزئين شده کاج در گوشه اتاق پذيرايی در کنار پنجره رو به خيابان می درخشيد. "اما" با شور و هيجان و با ته لهجه بامزه ای مرتب حرف می زد و می خنديد و سگ سفيد پشمالو در زير ميز در آمد و شد بود. گرمای دلپذيری آميخته با عطر خوشبوی "اما" در فضا موج می زد و برف در آن سوی پنجره همچنان می باريد. "اما" ايريس را جلويم گرفت و من يکی برداشتم و او لپم را با مهربانی کشيد...

به دبيرستان که رفتيم، در هرکلاسی معمولا يک، دوسه نفری از شاگردان ارمنی بودند. دوستان همکلاسی يکی ديگر از خواهرانم – ناديا، لوديک، هلن – همه شان خوشگل و بی رنگ و ريا بودند. در دبيرستان رضاشاه کبير(نوربخش) که من در آن دوره دبيرستانم را گذراندم، نمی دانم در مجموع چند نفر از دانش آموزان ارمنی يا آسوری يا کليمی و يا زرتشتی بودند، اما می دانم که شمار ارمنی ها بيش از همه بود و زرتشتی ها کمتر از همه. در ميان دبيرها بيشتر دبيرهای زبان ارمنی بودند. دبير انگليسی ما که ميس لوسی صدايش می زديم، يک خانم چهل پنجاه ساله ارمنی بود. بچه ها می گفتند قبلاً بسيار زيبا بوده – از کجا فهميده بودند اين فضولباشی ها؟! - اما گويا مردی را که دوست می داشته ترکش کرده و او به علت غم و غصه بسيار دچار عارضه گواتر شده و زيبايی اش را از دست داده است.

ميس لوسی در آپارتمانی در يک ساختمان بزرگ قديمی در چهارراه کالج – نزديک مدرسه مان – زندگی می کرد. معلم خوبی بود اما در آن سال ها کی درس انگليسی را جدی می گرفت! يک عده که معلم خصوصی داشتند و زبان شان تکميل بود، بقيه هم يا کلاس شکوه می رفتند و لک و لوکی می کردند و يا اصلا اهل درس نبودند و آخرسال از تک ماده استفاده می کردند. به اين ترتيب ساعت های زبان، ساعت تفريح بود به ويژه که ميس لوسی هم سربه سر بچه ها نمی گذاشت. او جلوی کلاس اسنشل اش (Essentials) را می خواند و دخترها هم، دو به دو، همهمه می کردند و کلاس را می کردند عين لانه زنبور.

در سال های نوجوانی بيشتر نيازهای قرتی گری های دخترانه مان را از خيابان منوچهری که بيشتر مغازه دارهايش ارامنه بودند تامين می کرديم، از کفش کشی گرفته تا کتاب بندهای چرمی و اگر اهل ورزش بوديم، راکت تنيس و پينگ پنگ و از اين جور چيزها.

تازه حومه نشينی در تهران باب می شد و خيلی جاها که امروز داخل تهران است، آن روزها حومه به حساب می آمد. اين بود که راه خانه به مدرسه دراز بود و ظهرها خيلی از بچه ها در مدرسه می ماندند. شاگردهای مرتب و منظم و سربه راه معمولا ناهارشان را از خانه با خود می آوردند و ظهر در آشپزخانه سالن غذاخوری مدرسه گرم می کردند و مثل بچه آدم می نشستند پشت ميز بلند و در کنار ديگر بچه های سربه راه ناهارشان را صرف می کردند.

اما ما بچه های نه چندان منظم و مرتب و نه چندان سربه راه ظهرها برای صرف ناهار می زديم از مدرسه بيرون و يا از چهارراه يوسف آباد ( خيابان شاه – تقاطع حافظ ) از يکی از دو ساندويچ فروشی که روبه روی هم بر دو نبش جنوب غربی و جنوب شرقی چهارراه قرار داشتند و صاحبان هردو ساندويچ فروشی ارمنی بودند، ساندويچ می خريديم و به مدرسه باز می گشتيم و در محوطه پشتی مدرسه بر روی پله های سنگی و در کنار درخت های کاج بلند می نشستيم و ناهار خوران باصفايی راه می انداختيم بويژه در فصل بهار و يا با کمی پياده روی همراه با خنده و شوخی به ساندويچ فروشی معروف آندره در خيابان پهلوی بالاتر از چهار راه اميراکرم می رفتيم و ساندويچ ترو تميز و پرو پيمانی صرف می کرديم. صاحب و کارکنان آندره همه ارمنی بودند. برای آن دسته از دخترهای دبيرستان "رضاشاه کبير" که اهل دوست پسر و اين بساط ها بودند معمولا" اتراق کردن در "آندره" هم فال بود هم تماشا؛ هم ناهارشان را می خوردند، هم دوست پسرشان را که اغلب از شاگردان مدرسه البرز بودند ملاقات می کردند و به واقع آندره محل راندوو هم بود.

در آن سال ها هرجا که بوی خوش قهوه بود، ارامنه هم بودند. يکی از آن جاها بين چهارراه يوسف آباد و کالج بود نرسيده به سفارت شوروی؛ يک مغازه کوچک و تميز و با يکی دوتا ميز وصندلی. صاحبش ارمنی بود و قهوه و شکلات می فروخت و گاهی هم برای مشتری های خاص خودش قهوه دم می کرد. در خيابان نادری نرسيده به چهارراه اسلامبول هم هميشه بوی دل انگيز قهوه در فضا پخش بود، روبه روی ديوار سفارت انگليس را می گويم، آن جا هم مغازه کوچکی بود، بعد از کافه نادری، که قهوه و شکلات می فروخت و ايريس هايش حرف نداشت.

هرسال نزديک ژانويه که می شد در خيابان حافظ کنار ديوار سفارت شوروی، يکسره پوشيده از شاخه های بزرگ کاج می شد برای کريسمس. و ما اواخر آذرماه که به مدرسه می رفتيم با ديدن کاج های تازه به ياد کريسمس می افتاديم.

کوچه نوبهار خيابان نادری که کوچه مسيحا بود؛ کليساها، مدرسه های ارمنی و باشگاه آرارات و تمام کوچه ارمنی نشين. کوچه شيروانی هم، مثل نوبهار بود. توی اين کوچه يک زن بلند بالای ارمنی يود به نام اولينگا که فال قهوه می گرفت، آن هم چه فالی! شکل کولی ها بود با موهای مشکی و مجعد و بلند و گوشواره های حلقه ای طلا. در يک خانه قديمی زندگی می کرد، با حياط کم و بيش وسيع و خانه ای که به جای راهرو يک ايوان از جلوی رديف اتاق ها می گذشت و چند پله بالاتر از سطح حياط بود. يک اتاق بزرگ را مثل مطب پزشکان با تعدادی صندلی به صورت اتاق انتظار درآورده بود و در اتاق پهلويی خودش فال می گرفت. مشتری ها به نوبت وارد اتاق می شدند. به پول سال چهل يادم هست که از بابت فالش پول کمی نمی گرفت. من با چند دوست همکلاسی در حال و هوای دخترانه مان يک بار سری به اولينگا زديم. تابستان بود و ما سه نفر بوديم. من بودم و رعنا و مريم. اول فال رعنا را گرفت و به محض ديدن فنجان گفت شما سه تا خواهريد و پدرتان هم نظامی است. رعنا باچشم های سياه که از حيرت فراخ شده بود به اولينگا نگاه می کرد... کاملاً درست گفته بود.

سال های مدرسه هم گذشت و عده ای از بروبچه ها از سد کنکور گذشتند و به دانشگاه تهران رفتند و آن عده که بی خيال تر بودند و به قول معروف چندان خر نزده بودند، يا شوهر کردند و به خانه بخت رفتند – در هيجده سالگی - يا به دانشگاه ملی که در سال های اول تاسيس از روی معدل دانشجو می گرفت و کنکوری در کار نبود. من هم که اصولا خودم را برای درس نمی کشتم، سر از دانشگاه ملی درآوردم اما نامزدم دانشجوی حقوق دانشگاه تهران بود و راندووهای ما هم در کافه ليلا نرسيده به چهارراه وصال و تقريبا چسبيده به سينما ديانا.

در دو سمت سينما ديانا که امروز به سپيده تغيير نام يافته، دو کافه قرار داشت. از دانشگاه تهران که به سمت شرق می آمدی، نرسيده به ديانا کافه کاليفرنی بود که بيشتر پاتوق روشنفکران بود. از سينما ديانا که رد می شدی به کافه ليلا Leela می رسيدی که صاحبش ارمنی بود و محل ملاقات دخترها و پسر های جوان با دوستان شان. کافه ليلا بسيار بلند و نسبتا باريک بود طوری که ميزها پشت سر هم در يک رديف، شايد هشت تا ده رديف چيده شده بودند. فقط در رديف آخر بود که دو ميز در کنارهم با فاصله ای اندک جای داشت. دور هر ميز که مربع و چوبی بود سه چهارپايه چرمی رنگی، قرمز يا نيلی چيده شده بود و يک ضلع ميز چسبيده به ديوار بود. در سمت ديگر به موازات ميزها، يخچال صندوقی و ويترين شيرينی جات قرار داشت. گارسون ها که دو تن بيشتر نبودند از ارامنه بودند و فوق العاده تميز و با نزاکت. کت کتانی سفيد و شلوار مشکی به تن می کردند که همواره از پاکيزکی می درخشيد و مشتريان می ديدند که با چه وسواس و احتياط و با دستکش آب پرتقال می گيرند.

در آن سال ها کافه ليلا پاتوق معرکه ای بود. مشتريانش بيشتر آن هايی بودند که سال ها هفته ای يکی دوبار به آن جا آمد وشد داشتند. صاحب ارمنی کافه که مرد بلند قد و درشت استخوانی بود همواره در کافه حضور داشت و گاه بر سر ميز مشتريان منتظر می نشست و با آن ها صحبت می کرد. يک بار که من به انتظار نشسته بودم، آمد و روبه رويم نشست و شروع به صحبت کرد. می گفت که سال ها در آمريکا زندگی کرده است و بعد عکسی از کيف بغلی اش درآورد و نشانم داد. در عکس صاحب کافه دست در گردن يک زن جوان بسيار زيبا با موهای بور و چشمان روشن ديده می شد. توضيح داد که آن زن دوست دخترش بوده است.

کافه ليلا پس از انقلاب تعطيل شد و بيست سال تمام خاک خورد. چندسال پيش يک روز که به تصادف از آن جا رد می شدم ديدم که کافه را برای فروش گذاشته اند و در آن سوی شيشه کثيف و پر غبار چهره تکيده مرد ارمنی را ديدم که به خيابان زل زده بود. يک لحظه به سرم زد که در را بازکنم و بروم تو و سلام و عليک کنم. اما به خودم آمدم: نه، اين ديگر آن کافه ليلا نيست و آن مرد ديگر همان مردی نيست که تصويرش را درکنار آن دختر آمريکايی ديده بودم. ما نابودی را به صورت مرحله ای ناگزير در پروسه تداوم زندگی نديده ايم، ما ابتدا قطع و گسست را در اوج زيستن و زنده بودن ديده ايم و ناگهان پس از گذشت سال ها به يکباره آن پديده را در هيئت مرگ يافته ايم.

لباس عروسی ام را مادام ژانت دوخت. يک زن خوش خلق و مهربان و يک خياط خوش دست. خانه اش در خيابان شاهرضا بود، بالاتر از چهارراه کالج توی يک کوچه باريک. مادام ژانت خياط بی نظيری بود. لباس هايی که می دوخت، شانه های افتاده را متوازن، قد کوتاه را اندکی بلندتر و آدم چاق را باريک تر نشان می داد. آن چنان نقص های اندام را می پوشاند که مشتری پس از آماده شدن لباس، در مقابل آينه قدی سالن مادام از اندام تصحيح شده اش حيرت می کرد.

مادام ژانت در همان سال های چهل به آمريکا مهاجرت کرد.

سال های جوانی بود و آراستگی يک نياز طبيعی. بنابراين اگر کيف و کفش خوش دوخت از آخرين ژورنال های مد و آن هم با چرم اعلا و در عين حال راحت و سبک می خواستی بايد يک راست نزد کفاش های معروف می رفتی که شايد بيشترشان ارمنی بودند. يکی از آن ها اديک بود؛ کفاشی اديک اوايل خيابان ويلا قرار داشت. کفش های دوخت او از نظر زيبايی و راحتی حرف نداشت و کيف هايش آن چنان باظرافت و از بهترين چرم ها دوخته می شد که نگاه ها را به خود جلب می کرد.

در همان سال های چهل يک روز اديک بساطش را جمع کرد و رفت. وسوسه اتحاد جماهير سوسياليستی و حکومت پرولتری دامن او را هم گرفته بود. می گفت می روم به جمهوری ارمنستان، وبه جای اين همه کار، روزانه هشت ساعت در کارخانه توليد کفش کار می کنم، بچه هايم در مدرسه خوب درس می خوانند و من اوقات فراغتم را صرف خانواده ام می کنم. نمی دانم سرنوشت او چه شد؟ به سراب کشور شوراها در همان سال ها پی برد يا ماندگار شد و بر او آن رفت که بر ديگر سراب زدگان.

ارامنه به درستکاری و کارآمدی معروف بودند. نوريک، تعمير کار اتومبيل را به ياد می آورم که می توانستی اتومبيل ات را با خيال جمع به دستش بسپری و مطمئن باشی که سالم و بی عيب و نقص و تر و تميز تحويلش می گيری. اما حالا از آن ها جز خاطره ای برجا نمانده است. بعد از انقلاب از جمعيت آنها در ايران کاسته شد اما اين اصل ماجرا نبود، اصل ماجرا چيزهای ديگری بود، خيلی چيزهای ديگر. يکی اش محض نمونه اخطاری بود که بر سردر قنادی ها، ساندويچی ها و مغازه های مواد غذايی ارامنه، نصب کرده بودند. ويژه اقليت ها! تا مومنان بدانند که نجس اند! نوشته ای تحقير آميز نه برای ارامنه که بزرگ بودند، برای ما مسلمان ها که در آخر قرن بيستم به هموطنان ديگرمان چنين نگاه می کرديم. خوشبختانه بعد از چند ماه متوجه شدند و برداشتند اما بايد گفت که ما با آن ها خوب تا نکرديم، ما که نه، دست اندر کاران.

خيلی چيزهای ريز و درشت ديگر هم هست اما بد نيست يک چيز را هم از آن سال های دور اضافه کنم و آن خاطره معلم موسيقی مان در دوره ابتدايی است؛ مسيو قطانيان، که هميشه بفهمی نفهمی کمی مست بود و شنگول و سردماغ. تا وارد کلاس می شد ويلونش را از جعبه اش درمی آورد و می گذاشت برشانه چپ، سرش را کج می کرد و آرشه را می کشيد: ای ايران، ای مرز پرگهر... و ما می خوانديم؛ خارج از نت، يکی زير و يکی بم... البته گاه گداری هم يکی از ترانه های معروف روز را می زد وکيفورمان می کرد...

حالا از آن همه چه مانده است جز دلتنگی های ويران و حسرت آلود؟

يادگارهای معماران ارمنی در تهران

تهران بهترين بناهای خود بويژه در ناحيه مرکزی شهر را که هنوز ديدنی ترين ناحيه شهر است، وامدار ايرانيان ارمنی است.

در اين ناحيه به غير از ميدان حسن آباد که با آن معماری دلپذير هنوز از شکيل ترين ميدان های شهر است، چند عمارت زيبای ديگر نيز وجود دارد که عبارتند از ساختمان پست، کاخ دادگستری، کاخ گلستان، بنای وزارت خارجه، بانک سپه، بانک ملی شعبه مرکز، باشگاه افسران، موزه ايران باستان، کاخ مرمر و شايد چند عمارت ديگر.

همه اين عمارت ها به استثنای کاخ گلستان (از کارهای دوره قاجاريه) و موزه ايران باستان که طراح آن آندره گدار بوده است، کار ايرانيان ارمنی است. اگر اين مجموعه را از وسط شهر تهران برداريم چيزی جز کوچه پسکوچه های کم ارزش باقی نخواهد ماند.

ميدان حسن آباد که بعدها يک ضلعش را بانک ملی خراب کرد، ولی با همان سه ضلع باقی مانده اش، يادآور معماری اروپايی است، کار قليچ باقليان است (که عمارت شهربانی را هم ساخته است) اما مهندس محاسب آن، معمار برجسته ايران لئون تادوسيان بوده است. کسی که کاخ مرمر را هم به پايان برد. داستان کاخ مرمر از اين قرار است که نقشه کاخ را آنطور که استاد حسين لرزاده برای مسعود نوربخش نويسنده کتاب "تهران، به روايت تاريخ" تعريف کرده است، (و ما اينجا از قول آقای نوربخش نقل می کنيم) خود رضاشاه داده بود اما معمارانی که دست اندرکار ساخت آن بودند خيلی زود از کار اخراج شدند و ادامه کار به دست لئون تادوسيان داده شد و به سرانجام رسيد. تادوسيان زاده تهران بود.

عمارت عالی پستخانه را الگال گالستيانس، زاده جلفای اصفهان، ساخته است؛ بنای اين عمارت در سال ۱۳۰۷ شمسی به مناقصه گذاشته شد و نيکلای مارکف، معمار گرجی، برنده آن شد، اما ساخت آن به دست گالستيانس انجام گرفت. عباس مسعودی که در سال ۱۳۱۳ شمسی گزارشی از عمارت پستخانه در روزنامه اطلاعات نوشته، الگال گالستيانس را سازنده آن معرفی کرده است. استاد لرزاده نيز روايت کرده است که عمارت پست، کار الگال گالستيانس است.

ساختمان وزارت خارجه در ميدان مشق نيز کار دو تن از معماران ارمنی است. طرح آن را گابريل گوريکيان داد. کسی که در استانبول زاده شد و همان سال (۱۹۰۰ م) خانواده اش از بيم سخت گيری هايی که بر ارامنه در آن ديار شروع شده بود و به آوريل ۱۹۱۵ ختم شد، به ايران آمدند و او را به ايران آوردند. تا ده سالگی در ايران ماند. چند سال ابتدايی را در تهران خواند، تابعيت ايرانی گرفت و آنگاه راهی اروپا شد و زمانی که به دعوت رضاشاه به ايران بازگشت، معماری با شهرت جهانی بود.

گوريکيان در بازگشت تنها چهار سال در ايران ماند (۱۳۱۲ تا ۱۳۱۶) و باز راهی اروپا و آمريکا شد اما در آن چهار سال يادگارهايی از خود بجا گذاشت که تا قرن ها نام او را به عنوان يک ايرانی – چنانکه خود می خواست – برقرار نگه می دارد. طرح ساختمان وزارت خارجه را او داد، و هم ميهن ديگرش، الگال گالستيانس ساختش را به عهده گرفت. آن دو به اتفاق بنايی پی نهادند که هنوز از بهترين و کارآمدترين بناهای ناحيه مرکزی شهر تهران است. طرح کاخ دادگستری را نيز که از مهمترين بناهای دوره رضاشاه است، گابريل گوريکيان داد.

علاوه براين از او طرح ساختمان وزارت صنايع را در کنار کاخ گلستان و چند ويلا را که همان اول ورودش به تهران، به او سفارش شده بود داريم اگرچه نمی دانيم امروزه وجود دارند يا در تخريب های مدام شهر تهران از دست رفته اند؛ ويلاهای پناهی، خسروانی، نظام مافی، ملک اصلانی و فيروز.

گابريل گوريکيان به همراه دو معمار ديگر از برجسته ترين ها در دوره خود بوده اند. آن دو تن ديگر پل آبکار و وارطان هوانسيان نام دارند.

ساختمان مرکزی بانک سپه در ميدان توپخانه و مهمانخانه دربند و طرح هتل فردوسی و هنرستان دختران در خيابان سوم اسفند (سرگرد سخايی) و کاخ اختصاصی (شهناز پهلوی) کار وارطان هوانسيان (زاده تبريز) است و ايستگاه راديو (بی سيم پهلوی) و مدرسه ناشنوايان باغچه بان و بسياری از ادارات دارايی شهرستانها کار پل آبکار (زاده تهران). اينان هريک حدود نيم قرن به ايران خدمت کرده اند، و بناهای ساخت آنان تنها به همين تعداد که نام برديم محدود نمی شود.

در کنار اينان بايد از يک ارمنی نامدار ديگر ياد کنيم؛ اوژن آفتانديليانس، زاده تبريز به سال ۱۲۹۲ خورشيدی، که تالار فرهنگ و دبستان فردوسی (اداره آموزش و پرورش کنونی استان تهران) و وزارت فرهنگ و هنر (اکنون وزارت ارشاد اسلامی)، و ساختمان اوليه فرودگاه مهرآباد و کليسای سرکيس مقدس (کريم خان نبش ويلا) و دبيرستان نوربخش (رضاشاه کبير) همه از يادگارهای اوست.

در بين ساختمان های مدرن امروز تهران نيز، بنای تالار رودکی، سينما متروپل، سينما گلدن سيتی، سينما نياگارا، سينما ديانا و سينما کريستال را ارامنه ساخته اند. تالار رودکی از بهترين و امروزی ترين بناهای شهر، کار همان اوژن آفتاندليانس است. سينما گلدن سيتی را هم که امروز سينما فلسطين نام دارد، او ساخته است. سينماهای متروپل، کريستال، ديانا از ساخته های وارطان هوانسيان است اما سينما نياگارا ساخته پل آبکار است.

معماران ارمنی نه تنها بناهای مهم شهر تهران که بسياری از بناهای مهم شهرهای ديگر را هم طراحی کرده و ساخته اند. تبريز يک خيابان اصلی دارد که قبلا پهلوی نام داشت و امروز نامش امام خمينی است. اين خيابان را اوديس اوهانجانيان طراحی کرد؛ معماری زاده ايروان که پس از الحاق ارمنستان به شوروی به ايران آمد.

ذکر يادگارهای ارامنه در تمام شهرها اين گزارش را دراز خواهد کرد. همين نمونه ها کافی است اما قلم برای دادن يک نمونه ديگر بی طاقتی می کند و آن شهر قم است. شعبه مرکزی بانک ملی، مصلای شهر و پايانه اتوبوس ها، دانشکده پزشکی و شايد بناهای ديگر هم حاصل فکر و نقشه مهندس گورگين است که نام اصلی اش گورگن پيچيکيان است؛ معماری متولد ولگاگراد که از هفده سالگی به ايران آمد و تا پايان در ايران زيست و در ايران به مهندس گرگين شهرت داشت.

ژانت لازاريان که اطلاعات مربوط به بناهای قم از کتاب او "دانشنامه ايرانيان ارمنی" استخراج شده می نويسد "در سده اخير بيش از يکصد و پنجاه معمار ارمنی در ايران مشغول کار بوده اند يا از اين کشور برخاسته اند و در خارج از آن به فعاليت پرداخته اند". در همان کتاب می خوانيم که مهمانخانه رامسر و همچنين کاخ رامسر کار مهندس معمار هوانس غريبيان است.

کليساهای ايران نيز که از آن سوی آذربايجان تا اصفهان پراکنده اند و از آثار مهم تاريخی و مذهبی ايران به شمار می روند طبعا کار دست ارامنه ايران است. ژانت لازاريان می نويسد: "در هيچ کدام از کشورهای جهان (به غير از ارمنستان) معماری ارمنی همچون ايران رشد نکرده است و تنها در جلفای اصفهان در حال حاضر سيزده کليسا داير می باشد. کليساهای ديگری نيز در شهرهای تهران، قزوين و غيره ساخته شده اند که از نظر معماری – مهندسی دارای ارزش شايسته ای می باشند. در هر نقطه از کشور ايران که ارامنه سکونت دارند حد اقل يک بنای تاريخی ارزنده بنا شده است و ناگفته نبايد گذاشت که امروز تمامی اين بناها توسط ميراث فرهنگی و با همکاری مهندسان ارمنی در حال مرمت هستند و از حمايت بی دريغ دولت ايران برخوردار می باشند."

ايرانيان ارمنی: وزن يک اقليت در ميان يک ملت

سيروس علی نژاد

حدود يک سال پيش از اين به مناسبت چهارصدمين سال کوچ ارامنه به ايران اينجا و آنجا مراسمی برپا شد تا بدين وسيله از اين اقليت بزرگ و برجسته در ايران قدردانی شود. هر چند اين کار با توجه به پراکندن اقليت های ايرانی بعد از انقلاب اسلامی و ايجاد شرايطی که آنان را ناگزير به مهاجرت گسترده از ايران کرد، شايد گامی در جهت جبران مافات بود، اما به هر حال گامی بود برای يادآوری خدمات برجسته اقليتی تاثير گذار بر تاريخ و فرهنگ ايران.

ارامنه در طول چهارصد سال زندگی در ايران که به آنان هويت ايرانی بخشيد، هر چه توانستند از فرهنگ و تمدن ايرانی گرفتند – پذيرفتن چيزهای خوب خوی آنان بود – و چند برابر آنچه پذيرفته بودند بر فرهنگ ايرانی تاثير گذاشتند. تاثير فرهنگ ايران بر ارامنه موضوعی است که بيشتر خود ارمنی ها می توانند در آن باب بگويند و بنويسند. آنچه مقصود اين گزارش است تاثير ارامنه بر فرهنگ و جامعه ايران است.

در رمان "سمفونی مردگان" (عباس معروفی) که در دهه بيست می گذرد و موضوع آن برادر کشی است، هر کس در سياه کردن روزگار آيدين، قهرمان داستان نقشی می زند الا يک خانواده ارمنی، ميرزايان، صاحب کارخانه چوب بری، که از هيچ کمکی در راه نجات قهرمان مسلمان رمان دريغ نمی ورزد.

اين يک تصوير ساختگی و تصادفی از ارامنه ايران نيست، تصويری است که به تقريب عموم ايرانيان از اين هموطنان چهار صد ساله خود دارند. هر يک از ما که در شهر و ديار خود با ارامنه سروکار داشته، تصويری از همدلی و همرايی آنان در ذهن دارد. اما اشاره سمفونی مردگان تنها به پاکی نهاد اين گروه اقليت نيست، به صنعتگری آنها نيز اشاره دارد.

تصوير ارامنه در ذهن ايرانيان، تصوير صنعتگران ماهری است که بی کلک و سرشار از قابليت اعتماد، در رشته های گوناگون فنی به کار و کسب مشغول اند. تا زمان انقلاب يعنی تا زمانی که به شکل گسترده تری در ايران حضور داشتند، معمولا بهترين نجاران، با سليقه ترين مبل سازان، پاکيزه ترين تهيه کنندگان مواد غذايی، قابل اعتمادترين مکانيک ها، خياط ها، کفاش ها، شيرينی پزها را همواره در ميان آنان می بايستی و می توانستی جست. کوی می فروشان نيز البته از متعلقات هميشگی آنان بوده است.

درنگ در نام پيشروان رشته های مختلف هنر و صنعت و بازرگانی در دوران معاصر روشن می کند که اين اقليت چه تاثير بزرگی بر فرهنگ ايرانی گذاشته است. در پيشرفت های ايران معاصر، عرصه ای وجود ندارد که از نام آنان خالی باشد. همه جا يا از سرآمدان اند يا از پيشروان.

ارامنه پس از کوچ جانکاه دوره شاه عباس، و پس از استقرار در جلفای اصفهان و ترميم جراحت ها که شاه به جد در آن زمينه کوشيد، ايرانی شدند و در آبادانی کشور بی اندازه کوشيدند و از آنجا که مردمی با فرهنگ بودند در تمام زمينه ها پيشگام ترقی و نوآوری شدند؛ در سياست، در هنر، در علم و دانش، در موسيقی، در سينما، در نقاشی، در تآتر، در عکاسی، در روی آوری به تمدن، در چاپ و نشر، در صنعت و معماری و در هر زمينه ای که بتوان فکرش را کرد نام ارامنه ايران در صف پيشروان جای دارد. شايد هيچ اقليتی را در هيچ جای جهان نتوان سراغ کرد که اينهمه به کشوری که بقاعده می بايست کشور دوم آنان باشد و در عمل کشور اصلی شان شد، خدمت کرده باشند.

آنان از همان زمان شاه عباس به علت ورود در کارهای بازرگانی عامل ارتباط ايران با غرب بوده اند. پراکندگی ارامنه در جهان که رفت و آمد آنان را به نقاط ديگر سهل می کرد از يک سو و رفت و آمد مسيحيان اروپا با آنان از سوی ديگر سبب می شد که زودتر از ديگر ايرانيان با نوگرايی و تمدن غرب آشنايی يابند.

همين امر آنان را پيشتاز کسب علوم و مهارت های فنی کرد و اين خود سبب شد تا در دوره های بعد به ويژه در صد و پنجاه سال اخير، که نگاه ايران متوجه پيشرفت های غرب شده بود، اينان چون پنجره ای گشوده در برابر تمدن اروپا عمل کنند.

ما ايرانيان وجود ارامنه را به شاه عباس بدهکاريم. دين ما به خود ارامنه بی حساب است. مردمی که چهارصد سال در ميان ايرانيان زيستند، فارسی آموختند و به فارسی آثاری پديد آوردند (برجسته ترينشان ميرزا ملکم خان) اما زبان خود را حفظ کردند. هيچ قوم و ملت ديگری سراغ ندارم که وزن آنان را داشته باشد، چند قرن در ميان غريبه ها زيسته باشند، از غريبگی به در آمده باشند، اينهمه نقش عجب زده باشند، صاحبخانه شده باشند و در عين حال هويت و استقلال خود را نباخته باشند. اين هنری است که از هر قومی بر نمی آيد.

ارامنه در سال ۱۰۱۳ هجری قمری برابر با ۱۶۰۴ ميلادی از سرزمين همسايه به ايران کوچانده شدند. (1)

مطالب اين گزارش در پنج بخش تنظيم شده است:

يادگارهای معماران ارمنی در تهران

پيشگامی ارامنه در آموزش

از مادام يلنا تا ويگن

ياد بعضی چهره ها و ...

نوستالژيای ارامنه

پيداست که با توجه به سهم عمده ارامنه در سينما و تآتر بايد بخشی را نيز به اين موضوع اختصاص می داديم اما با توجه به اينکه سال گذشته به مناسبت بزرگداشت سينماگران ارمنی در باغ فردوس، بهروز تورانی به ده چهره مهم سينمای ارامنه پرداخته بود، تکرار آن را جايز ندانستيم. علاقه مندان می توانند به آن مطلب مراجعه کنند:

حضور ارزشمند ارامنه در سينمای ايران: ده چهره

---

1 - نصرالله فلسفی در کتاب زندگانی شاه عباس اول، جلد سوم صفحه ۱۱۱۵ درباره دستور کوچ ارامنه از قول جلال الدين محمد يزدی منجم باشی شاه عباس چنين آورده است: "در غره رجب ۱۰۱۳ نزول نواب كلب آستان علی به نخجوان واقع شد، و امر به سوختن شهر و دهات و صحرا کردند، و در سوم رجب... حکم شد به کوچاندن ارامنه جلفا با زن و اسباب و عبور آن جمع از آب ارس... "